EYUP SALAHATTİN KARAKAŞ

Sağlıklı Günler

Romatoid Artirit

  1. ROMATOİD ARTİRİT

 

 

 

ROMATOİD ARTİRİT

 

 

Romatoid artirit (RA), insan vücudunun amaçlarından ve niyetlerinden sapma hadisesidir. Vücudumuz, bakterilere ve diğer yabancı cisimlere karşı kendini savunacak mekanizmalara sahiptir. Bu savunma, bağışıklık (immün) sistemi sayesinde olur. Bağışıklık sistemi hücreleri  bu yabancıların etrafını sarar, onları felç eder ve ortadan kaldırır. Sağlıklı bir hayat için, bağışıklık sistemeninin varlığı ve iyi çalışması gerektir. Aksi takdirde, kolaylıkla hastalanırız ve ölürüz. Fakat bazen bağışıklık sistemimizin kafası karışır ve kendi vücudumuza saldırmaya başlar. İşte bu durumda romatoid artirit ortaya çıkar. Eğer romatoid artiritiniz varsa, immün sisteminiz, destek dokularınıza ve eklemlerinizin zarlarına zarar vermeye çalışır.  Sonunda eklemlerinizin tüm yapıları bozulur.

 

KENDİ KENDİNE DÜŞMAN VÜCUT

 Sebepleri tam olarak anlaşılmamıştır ama romatoid artiritte bağışıklık sisteminin ak yuvarları, eklemlerin zarlarını (sinovyal membran) yabancı bir cisim olarak algılar ve onlara karşı savaş açar. Sonuçta, ağrı, hareket kaybı ve eklemde harabiyet oluşur. Bağışıklık sistemi çalışmaya başlayınca şunlar olur:

1. Saldırıya uğrayan membranda inflamasyon gelişir ve ağrılı olmaya başlar; eklem kapsülü şişer ve sinovyal hücreler kontrolsüz bir şeklilde çoğalır.

2. Bu anormal şekilde çoğalan hücreler başta kemik ve kıkırdak olmak üzere etraf dokuları işgal eder.

3. Eklem aralığı daralır ve eklemin destek dokuları zayıflar. Bu arada, inflamasyonu tetikleyen hücreler bir takım enzimler salar. Bu enzimler aracılığı ile eklem kıkırdağı ve kemik dokular harap edilir.

4.  Bütün bu ataklar karşısında eklem kendini koruyamaz ve şekli bozulur, fonksiyonları kaybolur.

 

Normal diz eklemi.

Romatoid artiritli diz eklemi.

 

RA sinsi bir hastalıktır, yapacağını yavaş yavaş yapar. Bazı ağır durumlarda tüm eklemleri tutabilir. Aslında hastalık sadece eklemleri ilgilendirmez, sistemik bir hastalıktır, hedefinde vücudumuzun diğer bazı doku ve organları da vardır. Göz, kalp, akciğer ve diğer bazı iç organlarımızın etrafındaki membranlarda da inflamasyona neden olur. Genellikle verdiği zarar tüm vücudu ilgilendirir.

Bazı insanlarda RA başlar ve kısa bir süre (birkaç ay veya yıl) sonra ortadan kaybolur ve bir daha görünmez.  Bazılarında ise, hastalık nöbetler halindedir, alevlenir, kaybolur; bir zaman sonra tekrar ortaya çıkar. Bu nöbetler arasında hasta kendisini iyi hisseder. Ağır durumlarda ise, hastalık uzun sürer, eklemlere önemli hasarlar verir.

ROMATİD ARTİRİTİN BELİRTİ VE BULGULARI

 

Eğer romatoid artiritiniz varsa, karşılıklı iki ekleminizde (sağ ve sol) ağrı, şişlik ve sertlik olur. Tipik olarak yerleştiği eklemler el bileği ve parmak eklemleridir. Ayrıca, dirseklerde, dizlerde, omuzlarda, boyunda, ayak bileklerinde ve ayaklarda da olabilir.

Ağrı ve inflamasyon RA’in erken belirtileri olmakla beraber Still hastalığı denilen romatoid artirite ateş, kırmızı döküntüler ve eklemler hariç tüm vücudu ilgilendiren genel şikayetler görülür. Çocuklarda görülen jüvenil romatoid aritritin (JRA)  % 10’u Still hastalığıdır.

RA genelikle önemsiz beirtilerle başlar ve yavaş yavaş ciddi sorunlar ortaya çıkarır. Bazen de çok ciddi biçimde başlayabilir. RA’te çok çeşitli belirtiler görülmesine rağmen genellikle aşağıdakilerin biri veya birkaçı olabilir:

  • Eklemde ağrı, ısı artışı, kızarıklık, şiş ve sertlik
  • En az altı hafta süren, üç veya daha fazla eklemde şişlik
  • Eklemlerin simetrik olarak tutulması (hem sağ hem de sol taraf)
  • Uzun süren bir hareketsizlik döneminden sonra (mesela sabahları) eklemlerde bir saaten fazla süren ağrılar ve tutulmalar.
  • Cilt altında nohut benzeri şişlikler (romatoid nodül), özellikle dirsek ve ayak gibi baskı gören yerlerde
  • Röntgenlerde eklemlerde aşınma
  • Hareket kaybı
  • Genel olarak ağrılar, yanma hissi ve sertlikler
  • Sürekli olarak kendisini hasta hissetme
  • Özellikle sabahlar kendisi yorgun ve bitkin hissetme
  • Uyumada zorluk
  • Kansızlık
  • Kan testlerinde romatoid faktörün bulunması (hastaların yaklaşık % 80’ninde bulunur)

RA ilerledikçe, eklemler büyür ve şekli bozulur. Yarı bükük durumda donup kalabilir ve açmak mümkün olamaz. El parmakları baş parmaktan uzaklaşacak şekilde eğilir ve tendonları yana kayar. RA eklemlerden başka bölgelerde de arızalar yaratır. Aşağıda anlatılan durumlara neden olur:

  • Plörezi: RA akciğerlere de saldırabilir. Bu durumda akciğer zarında inflamasyon başlar; hasta rahat nefes alıp veremez, göğüs ağrısı olur.
  • Episkleritis: RA gözün beyaz tabakasının etrafındaki dokuları da hastalandırabilir. Buna episkleritis denir. Gözde ağrı, sulanma yapar ; göz ışığa karşı aşırı duyarlı olur.
  • Perikardit: Kalbin etrafındaki zara da yerleşebilir; bu duruma da perikardit denir. Perikardit gelişince, kalb normal olarak çalışamaz.
  • Vaskülit: Damarlarıda etkiliyebilir ve vaskülite yol açar. Damarların görevi aksarsa dokular iyi beslenmez, sinir hasarları ve doku ölümleri olur. 

Romatoid artirit sonunda çok ciddi sağlık problemleri yaratabilir ama tedavisi de mümkündür. RA’li çoğu hasta uzun ve başarılı bir hayat sürebilir. Fakat unutulmamalıdır ki erken teşhis RA’in gidişatını önemli ölçüde değiştirir. Bende RA olabilir diyorsanız, doktora gitmek için beklemeyiniz.

Romatoid Artirit Neden Gelişiyor? 

Bazıları romatoid artritin bağışıklık sisteminin bozukluğundan kaynaklandığına inanır ama gene de nedeni tam olarak bilinmez. Romatoid artiritli kimselerin çoğunda

HLA-DR4  isimli genetik marker mevcuttur. Bu nedenle bu genetik marker hastalık oluşturmakla suçlanmaktadır. Buna rağmen RA’li bazı insanlarda bu marker yoktur; bu markeri teşıyan bazı insanlarda ise hastalık yoktur. Bunun için, bazı bilim adamları,  HLA-DR4  dışında da bazı genetik faktörlerin de hastalığın gelişmesinde rol oynayabileceğini düşünmektedir. Bazı araştırmacılar, Romatoid artiriti bir virus veya ne olduğu anlaşılmamış olan bir bakterinin başlattığına inanır. Bunların uyumakta olan genetik eksikliği harakete geçirdiğini düşünürler. Bugüne kadar böyle bir ajan belirlenmemiştir ve RA bulaşıcı bir hastalık da değildir.

Hormonların herhangi bir rol oynayıp oynamadığı tam olarak gösterilememiştir. Kadınlarda erkeklere göre daha fazla görülmesi, hastalığın oluşumunda estrojen hormonunu akla getirmektedir. Bu hastalığın oluşumu ile ilgili verilen cevaplar cevaplandırılamamış sorulardan daha azdır.

Romatoid Artirit Kimlerde Olabilir? 

Romatoid artirit herkesde görülebilir; yaşlı, erişkin, çocuk veya ırk ayırımı yapmaz. Buna rağmen kadınlara karşı, özellikle de 20 ile 50 yaş arasındakilere özel bir ilgi duyar. Hastalık kadınlarda erkeklere göre daha ağır seyreder; bunun da sebebi bilinmez. 

ROMATOİD ARTİRİTİN TEŞHİSİ

Ne yazık ki RA’in teşhisi için belirlenmiş tek bir test yoktur. Doktorunuz sizde RA’in varlığını araştırmak için önce sizi sorgular; daha sonra muayene eder ve birtakım tetkikler yapar, filmler çektirir. Bazen de şiş olan ekleminizden sıvı çekerek onu inceler. Romatoid nodülünüz varsa biyopsi yapar.

Tıbbi Hikaye Ve Fizik Muayene

Doktora ilk defa baş vurduğunuzda, doktorunuz  ağrılarınızın ne zaman başladığını, sabahları vücudunuzda sertlik olup olmadığını, eklemlerinizin şişip şişmediğini ve hangi eklemlerinizin tutulduğunu öğrenmeye çalışır. Bu şekilde ağrılarınızın ve diğer şikayetlerinizin RA’te bağlı olup olmadığını belirlemek ister. Fizik muayene esnasında, eklemlerinize bakar; hassasiyet, kızarıklık, şişlik olup olup olmadığını araştırır. Ayrıca eklemlerinizin hareketlerini ölçer ve romatoid nodül arar.

Testler 

Romatoid artiritin teşhisinde üç test faydalıdır. Bu üç test için sizden kan örneği alınır ve laboratuara yollanır. Testler şunlardır:

  • Fomatod faktör (RF): Romatoid artiriti olanların çoğunda bu test pzitif çıkar. Bu faktör bir “antibadi”dir. RF pozitif çıktığında sizde muhakkak RA vardır denilemez; diğer tıbbi durumların da dikkate alınması gerekir.
  • Eritrosit sedimantasyon hızı: Bu test vücutta inflamasyon olup olmadığını gösterir. 
  • Kırmızı hücre sayımı: Bu testle anemi olup olmadığı araştırılır; RA’li hastalarda anemi olabilir.

Bu testlerle ilgili  daha geniş bilgi ileriki bölümlerde verilecektir. Doktorunuz bu testlere ilave olarak ayrıca şu testlerin de yapılmasını isteyebilir.

  • Eklem sıvısının incelenmesi: Doktorunuz şiş olan ekleminize bir iğne ile girer ve incelenmek üzere eklemdeki sıvıdan örnek alır. Bu sıvı mikroskop altında incelenir; inflamasyon veya iltihap varlığı araştırılır.
  • Eklem filimleri: Kemik ve kıkırdakların durumu gözden geçirilir. Hastalığın takibi açısından da faydası vardır.
  • Romatoid nodül biyopsisi: Romatoid nodülünüz varsa, doktorunuz bunu çıkarır ve mikroskop altında inceleyerek teşhisi doğrulamaya çalışır. Bu işlemi o bölgenin lokal olarak uyuşturulması ile yapmak mümkündür.  

ROMATOİD ARTİRİTİN TEDAVİSİ

Romatoid artirit uzun süreli bir hastalık olmasına rağmen bu hastalığa yakalananların çoğu tedaviye iyi cevap verir ve aktif bir hayat sürebilir. Birkaç yıl öncesine kadar RA’e yakalanan kimseler yatak ile tekerlekli iskemle arasında kalıyordu. Ama şimdilerde romatoid artirit daha iyi tedavi edilmekte ve hastaların sonu daha iyi olmaktadır. İyi tedavi edilen hastaların onda biri  ciddi anlamda sakat kalmaktadır.  Hastaların % 70 inde belirtiler ortadan kalkmakta veya en azından uzun bir süre kontrol altında tutulmaktadır. Hastaların onda biri ise ilk yıl içerisinde tamamen iyi olabilmektedir.

Tedavi planlanırken önce basitten başlanır, sonuç alınmazsa,  giderek daha ciddi tedavi yöntemlerine başvurulur.

İstirahat

Alevli dönemde ağrılı eklemin istirahat ettirilmesi gerekir; aksi takdirde inflamasyon daha da artar. Eklemlerin dinlendirilmesi için günlük bir program yapılması faydalı olur. Zaman zaman istirahata son verilip hareket ettirmek de gerekebilir. Günün belirli saatlerinde dizlik veya bileklik de takılabilir.

Mental durumlar da RA’i etkiler; stres alevlenmeyi artırır. Pozitif bakış ise, hastalığın yan etkilerini hastadan uzak tutar.

Beslenmeye Dikkat!

Yedikleriniz veya yemedikleriniz hastalığın gidişini ve hissetiğiniz ağrıyı değiştirebilir. Birçok aritrit şekli ve artirin ile ilişkli inflamatuar hastalıklar beslenmeden etkilenebilir. Mesela balık, balık yağı, ceviz, keten tohumu ve soya fasulyesi inflamasyonları azaltır. Bol miktarda yenen meyva, sebze, kepekli yiyecekler vücudumuza bol miktarda C ve E   vitamini,  selenyum gibi antioksidanların alınmasını sağlar. Bunlar da artirit sonucu oluşabilecek hücre hasarını önler. Diyet ile birlikte alınacak glukozamin ve kondritin sülfat sadece ağrıyı azlatmakla kalmaz bazı tip artiritlerde hastalığın gidişini de durdurabilir. Bunlarla ilgili geniş bilgi ileriki bölümlerde verilecektir.

Egzersiz Ve Fizik Tedavi

İyi planlanmış ve uygulanmış bir egzersiz programı eklemleri esnek ve hareketli tutar, etrafındaki destek dokuları sağlamlaştırır ve kasları güçlü kılar. İnflamasyonlu bir ekleme bile egzersiz yaptırılmalıdır; donup hareketsiz kalmasını önlemek için... Fizyoterapist eklemlerin hareketlerini korumak ve geliştirmek için pasif germe egzersizleri de yaptırabilir. Su içinde yapılacak egzersizler de faydalı olur; özellikle inflamsyonlu eklemler su içinde çalıştırıldığında daha az yük taşımış olur. Ayrıca, soğuk suyun inflamasyou azaltıcı etkisi de vardır.

İnflamasyona uğramış bir ekleme sıcak veya soğuk uygulama eklemdeki ağrıyı azaltabilir. Kas ağrılarında sıcak uygulanması dolaşımı artırarak faydalı olabilir. İnflamasyonlu bir ekleme ise soğuk uygulamak uygun olur.

Eklemlerin Korunması

Ayağa kalkarken, otururken, yürürken uygun bir duruş ile eklemlerinize binen yükleri azaltabilirsiniz. Yerden bir eşyayı tutup kaldırırken ve bir ağırlık taşırken dikkat etmeniz gereken hususlar da vardır. 

İlaç Kullanımı

Romatoid artiritte çok sayıda ilaç tedavi amaçlı olarak kullanılmaktadır. Bunları beş gurupta toplamak mümkündür:

Steroid olmayan inflamatuar gidericiler (SOİG) 

Bu ilaçlar şişliği azaltır ve ağrıyı giderir.  RA’te en çok reçete edilen ilaçlar bu guruptadır. Aspirin ve ibubrufen en çok bilenenleridir.  Bu ilaçlar birçok ülkede eczane dışında da satılmaktadır. Kullanırken doza dikkat etmek gerekir. Doktorunuz reçete etmedikçe bunları kullanmanız doğru olmaz.

Bütün ilaçların olduğu gibi SOİG ilaçların da yan etkileri vardır. Bu ilaçlar karın ağrısı, bulantı, ishal ve mide kanaması yapabilir. Bu tip yan etkilerden korunmak için, bu ilaçlar tok karnına alınmalıdır. Dokturunuz  bu ilaçlar ile birlikte mide koruycu da verebilir.

Ağrı kesiciler

Ağrı kesiciler inflamasyonu azaltmaz ama ağrıyı azaltır veya giderirler. Mide üzerine yan etkileri SOİGlere göre daha azdır. En çok kullanılanı parasetamoldur. RA’e bağlı ağrıların dindirilmesinde ilk başlanılacak ilaç olabilir. Eczanelerde farklı isimlerde satılmaktadır. En çok bilinenleri Tylol, Vermidon, Parol, Minoset ve Tamol’dur. Parasetamol dışında da ağrı kesici ilaçlar vardır. Bazı durumlarda SOİGlerle birlikte de kullanılır.

Hastalığın gidişini değiştiren ilaçlar (HGDİ) 

SOİG türü ilaçlar etkisiz kalırsa veya hastalık hızlı ilerliyorsa, doktorunuz HGDİ’a başlar. HGDİ hastalığın gidişatını değiştirecek potansiyele sahiptir; inflamasyonu azaltır ve eklemlerdeki yıkımı durdurur ve onların fonksiyonlarını korur. Bu katagoride  methotraksat, hidroksiklorokuin, sulfalzin ve leflunomid gibi sayılı ilaçlar vardır.

Bu ilaçlara yavaş etkili ilaçlar da denir. Bunların etkisi haftalar veya aylar sonra ortaya çıkar. Etkilerini bağışıklık sistemi üzerinden gösterirler. RA’in gidişini yavaşlatırlar ve kemiklerdeki oluşabilecek şekil bozukluklarını önlerler. Geçici olarak da olsa iyileşme sağlarlar. Hangi ilaç olursa olsun, belirtiler kayboluncaya veya tolere edilemeyen yan etkiler çıkıncaya veya etkisinin olmadığı anlaşılıncaya kadar kullanılmaya devam edilir.

İltihaplanma riskinin artması, iştahsızlık, ishal, kusma, karaciğer problemleri, ciltte kızarıklıklar ve kan tablosunda değişiklik yapması bu ilaçların yan etkileridir.

Kortikosteroidler

Kortikosteroidler (steroidler), mesala prednizon inflamasyona karşı çok etkilidir. Bu işlevlerlerini bağışıklık sistemini baskılıyarak gerçekleştirirler. Bu ilaçlar, vücuttaki doğal kortizonon güçlendirilmiş şekilleri olduğu için oldukça etkilidir. Son yıllarda, hastalığın gidişini değiştirme özelliğinin de olduğu iddia edilmektedir. Kemik hasarlarını azalttığı gösterilmiştir.

Kan basıncını yükseltme, osteoporoz, kan şekerini yükseltme, katarakt, ciltte incelme gibi yan etkileri vardır. Uzun süre kullanılırsa, vücutta su tuttuğu için, yüz, dolunay görünümü alır,  hasta şişman bir görünüm kazanır. Yan etkilerinin fazla ve önemli olması nedeniyle ağır hastalarda ve kısa süreli olarak kullanılır. Yavaş etkili ilaçların etkisi başlayıncaya kadar verilebilinir.

Bu ilaçlar aniden kesilirse ağrılar şiddetlenir ve hatta adrenal yetmezliği sonucu hasta ölebilir. Bu nedenle yavaş yavaş doz azaltılarak kesilmelidir. 

Biyolojik cevabı değiştirenler (BCD)

Bu ilaçlar RA tedavisinde yeni yer almıştır. İnflamasyonu azaltmakta ve hastalığın gidişini değiştirmektedirler. Bu ilaçlar çok pahalıdır ve ancak injeksiyon şeklinde hastaya verilmektedir. İlaçları ucuzalatmak ve ağızdan verilebilir hale getirmek için bilimsel çalışmalar devam etmektedir.

Bu ilaçlar bağışıklık sitemini baskıladığı için kullananlarda infeksiyon gelişme riski artar. Mesela anti-TMF faktör alanlarda tüberküloz daha sık gelişmektedir. Sizin için bu ilaçlar başlandığında yan etkilerini doktorunuz ile konuşmanız faydalı olur.

Eklem Cerrahisi

Diğer tedavi yöntemleri yetersiz kalırsa ve eklem ileri derecede bozulmuşsa akla ameliyat gelmelidir. Cerrahlar tedavi konusunda değişik yöntemeler uygular. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

  • Hastalıklı eklem zarı cerrahi olarak çıkarılır.
  • Ekleme protez takılarak ağrı giderilir ve şekil bozuklukları düzeltilir.
  • Ayak eklemlerinde dondurma işlemi yapılabilir.
  • Boyun omurgaları birbirine kaynatılarak omuriliğin baskı altında kalması önlenir.
  • El baş parmağı dondurularak daha iyi bir tutma ve kavrama fonksiyonu kazandırılır.

Artan Kalb Hastalığı Riski

Romatoid artiritli hastaların kalb-damar hastalıklarına yakalanma ve bu nedenle ölme ihtimalleri diğer insanlara göre daha yüksektir. RA’de birinci ölüm sebebi de bu hastalıklardır. Bunun nedeni,  damarların da inflamasyondan etkilenmesi ve  atheroskleroz gelişmesine yol açmasıdır. RA’li hastaların beslenmelerine dikkat etmesi, kolesterol seviyelerini ve kan basınçlarını kontrol altında tutması istenir. Sigara kullanımı da yasaklanmalıdır.

Sonucu Belirleyen Faktörler 

Romatoidli bir hastanın sonunun ne olacağını önceden tahmin etmek zordur; her hasta diğerinden farklıdır. Ama bazı faktörler vardır ki hastalığın hafif veya ağır seyredeciğine işaret edebilir. Aşağıdaki durumlar, hastalığın daha hafif geçeceğinin işareti olabilir:

  • Hastanın bayan olması. RA bayanlarda daha sık görülür ama erkelerde olduğundan daha az sıkıntılıdır.
  • Hastanın eğitim düzeyi. Eğitimli kimseler daha önce yardım talep eder ve doktorların dediklerine daha çok uyar. Genellikle daha hafif işlerde çalışırlar ve kendilerine daha iyi bakarlar.
  • Hastalığa orta veya yaşlı dönemde yakalanma.
  • Kıkırdaklar aşınmamışsa, kemik uçları korunmuşsa ve eklemlerde deformite oluşmamışsa.
  • Romatoid nodüller yoksa.
  • Romatoid faktör düşük düzeyde ise. RF düzeyi düşükse hastalık daha hafif seyrereder ama  RF negatif olsa bile bazen hastalık çok kötü sonuçlanabilir.
  • Hamilelik. Dokuz aylık hamilelik dönemi rahat geçebilir.

 

Romatoid Ve Osteoartiritin Farkı 

Romatoid artirit                                            Osteoartirit

 

Eklem inflamasyonu ve şişlik                          Eklem inflamasyonu ve şişlik

esas belirtidir.                                                           çok fazla değildir.    

Genellikle 25-50 yaşlarında görülür,                40 yaşından sonra ortaya çıkar,

Çocukları da tutatabilir.                                    çocuklarda nadiren olur.

Özellikle el parmaklarında, el bileğinde,         Diz, kalça, ayak bileği gibi

omuzlarda, dizlerde ve dirseklerde görülür.      vücut ağırlığını taşıyan eklemlerde

                                                                         görülür.

 

Eklemleri simetrik olarak tutar.                        Genellikle tek bir eklemi tutar.

Sabah sertliği bir saatten fazla sürer.                 Sabah sertliği kısa sürer.

 

Sıklıkla yorgunluk, ateş, kilo kaybı                   Sistemik belirtiler yapmaz.

gibi sistemik belirtiler vardır.           

 

ARTİRİTLERDE REHABİLİTASYON VE EGZERSİZLER

 Rehabilitasyon ve egzersizden amaç hastayı daha fonksiyonel ve verimli kılmaktır. Bunun  için çok sayıda sağlık görevlisinin gayreti gerekir. Bu görevliler ekip halinde ve belirli bir koordinasyon içinde çalışmalıdır. Bu ekipte hemşireler, fizyoterapistler, sosyal çalışmacılar, psikologlar, beslenme uzmanları ve eğiticiler olmalıdır. Bunların herbirinin artiritli hastaya ayrı ayrı önerileri ve faydaları olur.

Egzersiz

Artiritli hastaların daha sağlıklı olmaları için düzenli yapılan fizik aktivite ve egzersiz büyük önem taşır. Hemen bütün artiritlilerin yapabileceği bir egzersiz vardır. Bazı günlük aktiviteler de egzersiz kadar faydalı olabilir. Daha bağımsız olmanın yolu fizik aktiveteden ve egzersizden geçer. Hastalar kendileri için uygun olan egzersizleri bilmelidir. Bunları kabul edip uygulamalıdır. Egzersizlerin psikolojik faydası da vardır; iç sıkıntısını azaltır, mutluluğu artırır.

Güç Egzersizleri

Artiritli kişiler güç kaybeder. Kaslarındaki incelme kuvvet kaybı ile birlikte gider. Artan ağırlıklarla çalışmak kasların güçlenmesi için gereklidir. Bu kas gücünü artırıcı egzersizlerden sonra adalelerde hafif sızlamalar ve yorgunluklar olabilir; bunlar normaldir. Bitkinlik, eklemlerde ağrı, kaslarda aşırı yorgunluk hiss ise normal kabul edilmez. Egzersizlerin eklem ağrılarını artırmaması gerekir. Bu tip egzersizler denege duyusunu da geliştirir, düşmeler azalır.  Tek başına yapılan germe egzersizleri dayanıklılık ve güç artırmaz, sadece vücuda esneklik sağlar. Yapılan egzersizlerin eklem haraketlerini artırması, kasları güçlendirmesi ve dayanıklılığı artırması beklenir. Güçlü kaslar eklemleri bir korse gibi korur.

Egzersiz yapılmazsa eklemler sertleşir ve kaslar zayıflar. Eklemler genellikle bükük durumda rahat olur ama sürekli böyle tutulursa tam olarak açılamaz hale gelir. Eklemler bükük durumda sertleşip kalırsa, hareketleri tam olan eklemlere göre daha güçsüz olur. El bileği düz durumda bükük haline göre daha kuvvetlidir. Ağrılı bir dizin altına yastık koyup hareketsiz tutulursa, yarı bükük durumda sertleşir kalır. Dizler yarı bükük durumda kalırsa yürüme zorlaşır, hasta daha fazla enerji harcamaya başlar. Omuz için de eklem hareketlerini artırıcı egzersizler önemlidir. Omuz eklemi en çabuk sertleşen eklemlerden birisidir.

Artiritli hastalarin düzenli olarak eklem hareketlerini artırıcı, kasları kuvvetlendirici ve dayanıklılığı artırıcı egzersizler yapması gerekir. Fizyoterapistler ev egzersizleri programları yapar.  Bu programlar belirli aralıklarla gözden geçirilip yenilenmelidir. Egzersizler yapıldıkça günlük aktvitelerin daha kolay, güvenli ve eğlenceli olmasını sağlar. Egzersizler aynı zamanda genel sağlığı da iyi yönde etkiler. Hasta daha enerjik olur, uykusu düzene girer, kendine güveni artar ve kendini daha iyi hisseder. Güçlenen kaslar ve hareketleri artan eklemlar kişiyi yaralanmalardan korur.

İzometrik Egzersizler

İzometrik egzersizlerde kas kasılır ama eklemlerde hareket olmaz. Bu tip egzersiz özellikle eklemlerde ağrı varsa faydalıdır. İzometrik egzersizler kasları güçlendirirken ağrı oluşturmaz ve daha sonraki egzersizler için hastaya cesaret verir. Kasların kuvvetlenmesi eklemleri daha sonra oluşabilecek yaralanmalardan korur. Bu egzersizlerin setler halinde yapılması uygun olur. Öncelikle uyluğun ön kısmındaki kuadriseps adı verilen kas bu egzersizlerle güçlendirilir. Bu egzersizler otururken veya yatarken yapılabilir. Hasta sandalyeye oturur ve bacağını 3-5 saniye süre ile yere parelel durumda tutar; sonra dizini büker.

 

 

Diz altındaki havluyu ezmeye çalışılarak yapılan izmetrik egzersiz.

 

İzotonik Egzersizler

Bu tip egzersizler eklemler hareket ettirilerek yapılır. İzometrik egzersizlere en iyi örnek ağırlık çalışmalarıdır. Uygun ağırlıktaki cisimler ard arda kaldırılıp indirilir. Egzersiz tekrarlayan setler halinde yapılır. Havuz tedavisinde de izometrik egzersizler yapılmış olur. Sıcak su kasları rahatlatır ve gevşetir; eklemler daha iyi hareket eder. Sığ bir havuzda yüzmeden çeşitli hareketler yapılır. 

Dayanıklılık Egzersizleri

Dayanıklılık egzersizleri artiriti olmayan kimseler için de faydalıdır. Aktif egzersizler enerjiyi artırır, kilo kontolünü sağlar ve ruhsal iyilik sağlar. Kişilerin yürüme kapasitesini  ve günlük aktivitelerini artırmak gibi özel hedefler seçilmelidir. Kaslar kullanılmadığında kuvvetlerini yitirirler. Bunun için birkaç gün yeterlidir. Güçlerini yeniden kazanması ise daha uzun bir süre alır. Onun için,  eklemin ağrısı ve şişliği azalır azalmaz dayanıklılık egzersizlerine başlanılmalıdır.

Aerobik Egzersizler

Aerobik egzersizler büyük kas guruplarının tekrarlayan, ritmik kasılmalarını sağlayacak şekilde yapılır. Kalb-damar sistemine iyi gelir. Kasların dayanıklılığını artırır. Artiritli hastalar eklemlerinin durumunu abartmadan bu tip egzersizleri yapmalıdır. Giderek yürüme mesafeleri artar ve günlük hayatta daha aktif ve fonksiyonel hale gelirler. Her hastaya farklı bir program vermek gerekir. Egzersizin yoğunluğu ve süresi giderek artırılır. Yürüme, yüzme ve sabit bisiklete binme en sık yapılan aerobik egzersizlerdir. Alt taraf eklemlerinde ağrısı olanlar için havuz içinde yapılacak egzersizler faydalı olur.

Egzersizlerin  Önemi

Egzersiz programlarında riski en alt düzeye indimek gerekir. Yaşla birlikte fizksel yetenekler azalır. Bu kişilerde artirit varsa bu azalma daha da belirgin olur. Fizksel aktiviteler ve egzersizler bu azalmayı durdurabilir hatta geri çevirebilir. Kaslara yüklenme tarzıdaki egzersizlerde adaleler bir dirence karşı (ağırlık çalışmaları) kasılır. Bu metod spor merkezlerinde en sık kullanılan yöntemdir. Bu yöntemle kaslar güçlenir, dayanıklılığı artar ve yaralanmalara karşı hastayı korur. Egzersizlerin bunun dışında da faydası vardır; vücut yağ oranı azalır, kalb-damar sistemine iyi gelir, kan basıncını düşürür, kolestrol miktarını azaltır ve düşmeleri önler. Bütün bunların sonucu olarak artiritli hastanın hayat kalitesi yükselir.

Egzersizle Kilo Kontrolü    

Toplumda şişman insanların artmasının bir sebebi de düzenli egzersiz yapanların az olmasıdır. Tahminen insanların yarıdan fazlası yapması gereken günlük egzersizlerin yapmamaktadır. Bu durum, egzersizlerin kalb hastalığı riskini azatlığı, kan basıncını düşürdüğü, depresyona iyi geldiği ve artirtliler için faydalı olduğu gerçeğinin bilinmemesinden veya dikkate alınmamasından kaynaklanmaktadır. Özellikle de kadınlar yeterli egzersiz yapmamaktadır ve şişmanlamalarının bir sebebi de budur. Programlı egzersiz hayatın bir parçası olmalıdır.

Diğer Yöntemler Ve Uygulamalar

Soğuk Ve Sıcak

Terapistler farklı sıcaklıklar uyguluyarak şiş ve ağrılı eklemleri iyi etmeye çalışır. Sıcak eklemlerde bir rahatlama sağlıyabilir ama dikkatli kullanılmalıdır. Sıcak dolaşmı artırır ve kasları gevşetir. Soğuk uygulamaları ağrının azalmasını sağlar.  Bu birbirine zıt bu iki  yöntem artiritin bazı tiplerininde ağrı ve şişliği giderebilir. Hangi metodun kimde daha iyi olacağını bilmek zordur. Bazı hastalar sıcağı, bazıları ise soğuğu tercih eder; bazısı ise hiçbirini. En iyi yöntemi belirlemek için deneme yapmak gerekir.

Birbirleriyle kıyaslandığında, bir yöntemin diğerine göre farklı avantajları vardır. Her iki yöntemi da evde uygulamak mümkündür; pahalıya da mal olmaz. Soğuk için buz parçacıkları kullanılabilir. Evde sıcak uygulamak için üretilmiş setler de vardır. Sıcak uygularken uyuyup kalmak tehlikeli olabilir. Sıcak dolaşımı hızlandırır, soğuk ise inflamasyonu azaltır. İnflamasyonun azalması ağrıların da azalmasını sağlar. Sabahları yapılacak sıcak duş sertleşmiş eklemlerin açılmasına yardım edebilir. Sıcak ve soğuk 15-20 dakikalık sürelerle uygulanmalıdır. Sıcak yastıkçıklar, sıcak duş ve banyo, parafin banyosu sıcağı yüzeyel olarak uygular. Sıcak ve soğuk uygulamak için cildin sağlıklı, temiz ve kuru olması gerekir. Diatermi ve ultrason derinlemesine sıcak verir.

Cild Uzerinden Sinir Uyarımı

 Cild üzerinden sinir uyarımı (TENS) ağızdan herhangi bir ilaç vermeden ağrıyı kontrol etmeyi sağlar. 1960’lı yıllardan beri kullanılmaktadır. Çok küçük elektirksel  uyarılar verilir. Elektrodlar ağrıyan bölgeye yerleştirilir. Bu işlem için gerekli olan alet küçüktür ve kolaylıkla taşınabilir.  Alet tatlı bir ürperti verir ve ağrının beyin tarafından algılanmasını önler. Bazıları da bu uygulamlarla beynin ağrı duyma hissini yok eden kimyasallar saldığına inanır.

TENS’e verilen cevap kişiden kişiye değişebilir. Bazıları bu yöntemden hiç fayda bulamazken bazıları bunsuz iş görmez duruma düşerler. Bu yöntemde başarı hastaya bağlıdır. Hastanın elektrodun yerini, verilen akımın şeklini ve yoğunluğunu iyi bilmesi gerekir. Bu konuda tecrübeli bir fizik tedaviciye de ihtiyaç vardır.

Koltuk Değneği

Yürürken ağırlığa destek olsun diye hastaya koltuk değneği kullanması önerilir. Kullanılan değnekler uygun uzunlukta olmalıdır. Bu uzunluğu belirlemek için hasta ayakta durur ve elle tutulacak kısmın nereye geldiğine bakar. Eğer bu tutulacak kısım el bileği hizasındaysa boy uzunluğu iyi demektir. Tek değnek kullanılcaksa, az ağrıyan tarafta olmalıdır. Ellerinde aktif ve ağrılı artiritleri olanların koltuk değneği kullanması zordur.

Ayakkabı Seçimi

Artirit olmasa bile ayak ağrıları sıkça olur. Ayağa tam uymayan ayakkabı rahatsızlıklara ve yaralanmalara yol açar. Ayak büyüklüğü artiritli ayaklarda zamanla değişebilir.  Ayak büyüklüğünün sık sık ölçülmesi gerekir. Ayağın ön kısmı parmakları sıkmayacak kadar  büyük olmalıdır. Ayakkabının tabanı ise esnek, dayanıklı ve hafif olmalıdır. Gerekiyorsa içerisine ortopedik ekler yapılabilir. Ayakkabının bol olması tercih edilir. 

Meşguliyet Tedavisi

 Artiritli hastalarda meşguliyet tedavisi de önemlidir. Amaç,  kasları kuvvetli, eklemleri hareketli kılmak ve dolayısıyla vücut fonksiyonlarını atırmaktır. Bu yöntemle eklemler koruma altına alınır. Bu korunma ile eğrılar azalır, şekil bozuklukları önlenir. Günlük hayat içerisinde yapılan bazı işler vardır ki eklemlerde yüklenmelere ve deformitelere yol açar. Bunlarda kaçınmak içi eklemleri uygun durumda hareketsiz durumda tutan ateller kullanılır. Eklemler istirahate alınıp korunmuş olur.

Günlük Aktiviteler

Meşguliyet tedavisi ile hastaya günlük aktivitelerini daha kolay ve rahat nasıl yapacağı öğretilir. Bu tedaviyi gören artiritli hastalar daha fonsiyonel hale gelir. Evde bazı düzenlemeler yapmak gerekir. Mutfak rafları hastanın kolayca uzanabileceği yükseklikte olmalıdır. Tuvalete rahatça oturup kalkmak için barlar yapılmalıdır. Hastalar ağır yük taşımaktan kaçınmalı ve sık sık dinlenmelidir. Hayatı kolaylaştırıcı bir takım aletler de kullanılabilir. Eklemlere binen aşırı yükler ağrıyı artırabilir ve şekil bozukluklarına neden olabilir. Bu bakımdan eklemlerin korunması gerekir.