EYUP SALAHATTİN KARAKAŞ
Sağlıklı Günler
El Sorunları
EL SORUNLARI
Eldeki ağrıların ve uyuşmaların sık görülen sebeplerinden birisi de karpal tünel sendromudur (KTS). Median sinir ele ulaşan üç önemli sinirden biridir. El bileği seviyesinde karpal tünel denen bir boşlukta ilerler. Bu tünelin içinde ele gelen tendonlar da vardır. Bu tendonlar şişerse median sünire baskı yapar ve ağrıya neden olur. Kadınlarda daha çok görülür. Genel nüfus içinde görülme sıklığı ise % 10’dur.
Anatomi
Karpal Tünel, el bileğinin el ayası tarafında tünel şeklinde bir yapıdır. Tünelin alt tarafında el bileği kemikleri, üst kısmında ise kalın bir bağ (transvers ligament) vardır. Median sinir bu tünel içerisinde ilerleyerek ele ulaşır. Parmaklara giden tendonlar da bu tünelden geçer.
El bileği anatomisi.
Sebepler
Karpal tünel içerisindeki basıncı yükselterek bu sendroma neden olan çok sayıda sebep vardır:
Heredite en önemli faktördür.
Elin aşırı kullanımı.
Elin uzun süre aynı hareketi tekrar tekrar yapması.
Gebelik ve menapozda görülen hormonal değişiklikler.
Şeker hastalığı, romatoid artirit ve tiroid bezi hastalıkları gibi tıbbi durumlar.
Bazen de herhangi bir sebep bulunmayabilir.
Belirtiler
Şikayetler herhangi bir yaralanma olmadan ve yavaş yavaş başlar. Elde ağrı, uyuşukluk ve hissizlik olabilir. Zaman zaman elde elektrik çarpması gibi bir duyu hissedilebilir. Genellikle elin baş parmak tarafındaki yarısı tutulur.
Şikayetler her hangi bir zamanda olabilir ama genellikle geceleri artar. Geceleri ağrı daha sık olur hastayı uykudan uyandırabilir. Gündüz saatlerinde elle bir şeyler tutulduğunda veya bir iş yapıldığında ağrı artabilir. Eli sallayarak veya silkeliyerek ağrıyı azaltmak mümkün olabilir.
Bazen değişik bir ağrı kola ve omuza doğru çıkar. Belirtiler önceleri gelir ve gider. Daha sonra kalıcı hale gelir. Kuvetsizlik ve hissizlik elle yapılan aktivitelerde zorluk yaratır. Hastalar ellerindekini düşürebilir. Hastalık ilerlerse el ayasındaki kaslardaki atrofi belirgin hale gelir.
Teşhis
Doktor teşhis koyabilmek için hastanın şikayetlerini dinler ve muayene ederek aşağıdaki testleri yapar:
Başparmakta kuvvet kaybı olup olmadığına bakılır.
Dirsekten kol uzatılır ve el bileği aşağı doğru bükülür. KTS varsa elde uyuşma ve ağrı olur.
El bileği seviyesinde median sinir üzerine basılınca belirtiler başlar veya artar.
Median sinire refleks çekici ile vurulunca el parmaklarında elektirik çarpmasına benzer bir duygu oluşur.
Baş parmak, işaret parmağı ve orta parmağın duyusu kontrol edilir.
Bu muayenelerden sonra el bileğinin röntgenleri çekilir. Eğer belirtiler sürekli ise ele gelen sinirlerin elektriksel olarak ölçümü (EMG) yapılır.
Tedavi
KTS erken teşhis edilip erken tedavi edilirse, ameliyata gerek kalmaz.
Ameliyatsız tedavi: Tedaviye el bileğini normal pozisyonda tutan bir gece ateli kullanılarak başlanılır. Eğer beliritler şiddetli ise, atel gündüz de kullanılır. Ayrıca, hastanın inflamatuar giderici ilaçları kullanması da istenir. Belirtileri artıran el harketlerinden ve pozisyonlarından kaçınmak gerekir. El bileği seviyasinde tunel içerisine kortizon injeksiyonu da yapılabilinir.
Ameliyatla Tedavi: Şikayetler ameliyatsız yöntemlerle geçmiyorsa gündeme ameliyat gelir. Özellikle ağrıların çok olduğu durumlarda ameliyat kararı daha kolay verilir.
Ameliyat ile karpal tunelin üst duvarı kesilir ve tunel genişletilmiş olur. Böylece medan sinir üzerindeki baskı azalır. Bazı cerrahlar bu ameliyatı bir küçük kamera aracılığı ile yani endoskopik olarak yaparlar.
Ameliyatın kanama, ilthap kapma, sinir yaralanması gibi komplikasyonları olabilir. Çok büyük problem olmaz. Ameliyattan sonra el yukarda tutulur ve parmaklar bol bol hareket ettirilir. Böylece şişliğin az olması sağlanır.
Hastaların çoğunda belirtiler ameliyattan sonra yok olur ama düzelme tedricidir. Elin kavrama ve sıkma kuvveti iki ay içerisinde geri döner. Ameliyat yapmada geç kalınmışsa, düzeleme de daha yavaş olur.
Artiritler vücudun diğer bölgelerinde olduğu gibi elde de gelişebilirler. El bileğinde ağrılara neden olur ve bu nedenle insanlar günlük aktivitelerini yapamaz hale gelir. Genellikle iki türü görülür: Osteoartirit ve romatoid artirit.
Osteoartirit (OA) (kireçlenme) kemiklerin yüzeyini kaplayan eklem kıkırdaklarını harap eden ve yavaş yavaş gelişen bir hastalıktır. Kıkırdaklar harap oldukça eklemde ağrı, şişlik ve hareket kısıtlılığı artar. Özelikle başparmakta görülür. Yaralanmalar sonucu el bileğinde de gelişebilir.
Romatoid artirit (RA) eklem zarlarını tutan ve kemikleri, dokuları ve eklemleri harap eden sistemik bir hastalıktır. Genellikle eldeki küçük eklemlerden başlar. Eklemleri simetrik olarak tutar, yani hem sağ hem de sol tarafta aynı eklemlerde görülür.
Belirtiler
El bileğindeki OA kendisini ağrı, şişlik ve hareket kısıtlılığı ile belli eder. Bu belirtiler sıklıkla sadece el bileğinde görülür. Romatoid artirit de kendisini ağrı, şişlik ve hareket kısıtlılığı belirtileri ile kendini gösterir. Elin yakalayıp sıkma güzü azalır. Eldeki diğer küçük eklemleri de tutabilir. Bu durumda el fonksiyonları daha da azalır. El bileğindeki şişlikler sinirlerin sıkışmasına neden olabilir. Bu durumda karpal tünel sendromu denilen klinik tablo ortaya çıkar.
Teşhis
Doktor hastanın şikayetlerini dinler ve daha sonra muayene eder. Teşhise gitmek için röntgen çektirir ve bazı tahliller yaptırır. Kan bulguları her zaman değil ama bazen romatoid artirit teşhisini koydurtur. Kan testlerinin pozitif çıkmaması RA’i ekarte ettirmez.
Tedavi
Ameliyatsız tedavi: Erken dönemde ameliyat düşünülmez, ağrı ve şişliğin giderilmesine çalışılır. Bu amaçla şunlar yapılabilir:
Günlük aktivitelerde değişiklik yapılır.
El bileği kısa bir süre atel içinde dinlendirilir.
İnflamasyon giderici ilaçlar verilir.
Egzersiz programı verilir
Gerekirse eklem içine steroid enjekte edilir.
Artiritin tipine göre inflamasyon giderici ilaçlar ile birlikte farklı bazı ilaçlar da verilebilir.
Cerrahi tedavi: Ameliyatsız tedavi yöntemleri ile sonuç alınamazsa veya el fonksiyonları ileri derecede kaybolmuşsa ameliyat yapılabilir. Amaç ağrıyı yok etmektir. Ameliyatın tipine göre fonksiyonlar da kaybolabilir. Cerrahi tedavi olarak şunlar yapılabilir
Artiritli kemikler çıkarılır.
Eklem dondurulur, el bileği oynamaz olur.
Eklem protezi uygulanır
Bunlardan hangisinin hasta için uygun olduğuna doktor ile hasta birlikte karar verir.
Tetik parmak, parmak uçlarına gelen tendonların hareketinde kısıtlanma şeklinde olur. Parmak açılmak veya kapanmak istendiğinde önce bir zorlukla karşılaşılır daha sonra aniden parmak açılır veya kapanır. Bu nedenle tetik parmak adını alır.
Tendonlar, parmak ucundaki yapışma yerlerine gelinceye kadar birkaç tane tünel biçiminde yapıların içinden geçerler. Bu tüneller tendonları yerinde tutar. Tendonlar kalınlaşırsa, bu tünellerde sıkışır ve hareket etmeleri zorlaşır. Parmak zorlukla açılıp kapanır. Bazen ağrılı olabilir.
Nedeni tam olarak bilinmez ama tetik parmak kadınlarda daha sık görülür. Hastalar sıklıkla 40-60 yaşlarındadır. Şeker hastalığı, romatoid artirit gibi sağlık problemleri olanlarda daha sık gelişir.
Belirtiler
Genellikle herhangi bir yaralanma olmadan başlar. El ayasında, tendonların geçtiği yerlerde küçük bir şişlik ve hassasiyet olabilir. Parmaklar uzun süre hareketsiz kalırsa şikayetler daha da artar. Bu nedenle, belirtiler sabahları daha belirgin olur. Hareket ettirildikçe belirtiler azalabilir.
Teşhis
Teşhis hastanın dinlenmesi ve muayene edilmesi ile konur. Eşliğinde başka sağlık problemleri olup olmadığı araştırılabilinir. Bunun için röntgen çekilebilir ve kan tetkikleri yapılabilir.
Tedavi
Belirtiler hafif ise, istirahat tedavi için yeterli olabilir. Parmak bir atel ile dinlenmeye alınır. İnflamasyon giderici ilaçlar da verilebilir. Erken durumlarda ve hastada şeker hastalığı yoksa, kortizon enjeksiyonu da uygulanabilir.
Tetik parmak tehlikeli bir durum değildir. Onun için ameliyat kararını kişiseleştirmek gerekir. Belirtiler çok ciddi ise ve diğer yöntemlerle geçmiyorsa ameliyat akla gelir. Eğer parmak bükük durumda kalmışsa kalıcı sertlik oluşmaması için cerrahi tedavi şart olur. Ameliyat ile tünel serbestleştirilir. El ayasında yapılacak küçük bir kesi ile bu işlem yapılabilir. Bazen de bu işlem bir enjektör iğnesi ile yapılır. Ameliyattan sonra parmak hareketlerine hemen başlanır. Elin şişmemesi ve ameliyat sonrası devrenin rahat geçmesi için bir müddet elin yukarda tutulması istenebilir.
Ganglion kistleri el bileği ekleminden veya tendon kılıflarından kaynaklanır. El bileğinin farklı yerlerinde ortaya çıkabilir. El bileğinin sırtında da olabilir, el ayası tarafında da bulanabilir. Bazen de parmaklarda olur.
Sebepleri
Ganglion kistinin içinde yumurtanın beyazına benzeyen bir sıvı bulunur. Neden oluştuğuna dair tam bir bilgi yoktur. Kadınlarda daha sık görülür. El bileğine fazlaca yük bindiği için jimnastik yapanlarda görülme sıklığı genel nüfusa göre daha fazladır.
Belirtiler
İçi sıvı ile dolu bu kistler el bileğinde seyreden sinirlere baskı yaparsa ağrıya neden olur. Bazen çok büyür ve bileğin görünüşünü bozabilirler. Ganglionlar eklemden kaynaklanır ve bir sap ile eklemle bağlantılarını devam ettirir. Kemik ve kasların arasından cilt altına kadar gelirler. El bileği aktifleştikçe kist de büyür. İstirahat ise kisti küçültür.
Teşhis
Doktor hastasına ganglionun ne zamandan beri var olduğunu, büyüklüğünün değişip değişmediğini ve ağrı yapıp yapmadığını sorar. Ganglion üzerine basarak hassas olup olmadığına bakar. Röntgen çektirerek değerlendirir. Bazen MR ve ultrason yaptırmak de gerekebilir.
Tedavi
Başlangıçta tedavi ameliyatsız yapılır. Ganglion kansere dönüşmediği ve zamanla kendiliğinden kaybolabileceği için herhangi bir işlem yapılmaz. Beklenmeyen gelişmeler açısından hasta belirli aralıklarla kontrola çağrılır. Aktivite kisti büyüttüğü için el bileği istirahate alınır. Bunun için el bileği bir atel ile hareketsiz kılınabilir. Kist küçüldükten sonra hastaya egzersiz yapması tavsiye edilir. Kist çok büyürse ve ağrıya neden olursa bir enjektör yardımı ile boşaltılabilir. Bunun için önce lokal olarak uyuşturma gerekebilir.
Bu yöntemler başarılı olmazsa ve kist büyürse, ameliyatla çıkarılabilir ama tekrarlamayacağına dair bir garanti yoktur. Tekrarlamaması için eklem kapsülü veya tendon kılıfına da müdahale gerekebilir. Ameliyattan 2-6 hafta sonra el bileği normal hale kavuşur.
Artirit eklemde hasar yaratan ve onu harap eden bir durumdur. Çok çeşitli artiritler vardır ama başparmağı tutan artirit osteoartirittir (kireçlenme).
Eklemi yapan kemiklerin ekleme bakan yüzleri düzgün bir kıkırdak ile kaplıdır. Bu kıkırdak hareketlerin sorunsuzca yapılmasını sağlar. Kıkırdak dokusu kemik gibi sert olmadığı için birbiri ile sürtününce kolaylıkla aşınmaz ama bazı durumlarda kıkırdak doku yıpranır ve osteoartirit başlamış olur. Başparmağın kaidesindeki eklem başparmağın farklı yönlerde hareket etmesini sağlar. Böylece, el birçok fonksiyonu başarı ile tamamlar.
Başparmağın kaidesindeki bu eklemin artiritleri erkeklerden çok kadınlarda görülür. Hastalar genellikle 40 yaşın üzerindedir. Daha önce geçirilmiş kırık veya diğer yaralanmalar eklemde artirit gelişme riskini artırır.
Belirtiler
Elin başparmak kullanılarak yapılan anahtar çevirme, kapıyı açma gibi tutma, sıkma ve döndürme hareketlerinde ağrı.
Başparmak kaidesinde şişlik ve ağrı.
Elin uzun süreli kullanımlarında rahatsızlık hissi.
Elin sıkıştırma ve çimdikleme hareketlerinde güç kaybı.
Eklem üzerinde sert kabartı.
Başparmak hareketlerinde kısıtlanma.
Teşhis
Doktor, hastasına şikayetleri hakkında sorular sorar. Daha önce bir yaralanma geçirip geçirmediği, hangi hareketlerle ağrısının arttığı hakkında bilgi edinir. Muayenede, başparmak kaidesinde hassasiyet ve şişlik tespit edilir. Başparmak kaidesine doğru bastırılarak yaptırılan hareketlerde tıkırtı şeklinde sürtünme sesi duyulabilir. Teşhisi doğrulamak için röntgen çekilir. Filmde, eklemdeki bozuklukları görmek mümkün olur. Başparmak artiriti ile birlikte karpal tünel sendromu da olabilir. Hasta bu yönden ayrıca değerlendirilir.
Tedavi
Bu artirit hastalığın erken dönemlerinde ameliyatsız tedavi yöntemlerine iyi cevap verebilir. Bu amaçla, her gün beş ile on beş dakika arasında defalarca buz uygulaması yapılır. İnflamasyon giderici ilaçların da faydası olur. El bileğini ve başparmağı dinlendirici ateller kullanılır. Bu ateller geceleri veya gün aşırı gündüzleri takılır.
Ameliyatsız tedavi ile sonuç alınamadığında ameliyat akla gelebilir. Bu hastalıkta çok farklı ameliyatlar yapılmaktadır. Ağrının yok edilmesi için başparmak dondurulur. Bu takdirde başparmak artık kaide seviyesinde hareket edemez. Bazen de eklemi kurtarıcı ameliyatlar yapılır. Bunun için iki kemik arasına tendon veya yapay maddeler konur. Doktor ameliyattan önce hastasına gerekli bilgileri verir.
Ameliyattan sonra başparmağa alçı sarılabilir. Bu alçı birkaç hafta kalır. Alçı çıktıktan sonra rehabilitasyon programına başlanılır. Bu program ile başparmak eski gücüne kavuşur. Bu programın başında bazı rahatsızlıklar olabilir ama sonuçta hasta normal aktivitesine döner.
