EYUP SALAHATTİN KARAKAŞ
Sağlıklı Günler
Kalça Sorunları
KALÇA SORUNLARI
Kalça eklemi vücudun vücut ağırlığını taşıyan büyük eklemlerinden birisidir. Biçimi “top-yuva” şeklindedir. Bu şekil, eklem çok hareketli olmasına rağmen çıkığı imkansız kılar. Sağlıklı bir kalça eklemi, ağrısız şekilde yürümemizi, çömelip kalkmamızı ve sağa sola dönmemizi sağlar. Ama eklem hasar görürse hareketler ağrılı hale gelir. Bazen ayakta dururken bile ağrı olur.
Kalça eklemi, uyluk kemiğinin top şeklindeki ucu (femur başı) ile onu uyumlu şekilde içine alan leğen kemiğinin yuvası (asetebulum) arasındadır. Her iki kemiğin eklem yüzü kıkırdak ile kaplanmıştır. Sağlıklı kıkırdak dokusu ekleme binen yükleri absorbe eder ve hareketlerin ağrısız şekilde yapılmasını mümkün kılar. Eklemin etrafından çok büyük kaslar geçer. Bu kaslar kalça ve gövde hareketlerinin yapılmasını sağlar.
Kalça ekleminin fonksiyonlarını bozan ve onu ağrılı hale getiren dört önemli sorun vardır:
Kalça osteoartiriti (kireçlenme)
Kalçanın inflamatuar artiritleri (romatoid artirit, ankilozan spondilit)
Kalça kırıkları
Femur başı nekrozu (kemik ölümü)
Vücut ağırlığını taşıyan diğer eklemlerde olduğu gibi kalça ekleminde de osteoartirit (kireçlenme) gelişme riski vardır. Kalça eklemini oluşturan iki kemiğin yüzeyi çok düzgün bir kıkırdak dokusu ile kaplıdır. Bu kıkırdağın özelliğinden dolayı, kalça hareketleri ağrısız, sızısız ve düzenli olarak yapılır. Kıkırdak aşınırsa, osteoartirit başlamış olur. Osteoaririt başlayınca ile belirti, kasık ve kalça bölgesindeki ağrılardır. Ağrı bazen uyluğa doğru da yayılır. Bu ağrı aktivite ile artar, istirahat ile azalır.
Osteoartirit tedavi edilmezse ağrılar artar ve artık istirahat ile geçmez . Eklem sertliği başlar. Kıkırdaklar tamamen aşınırsa, kemik kemiğe temas eder hale gelir. Bu durumda hareketler daha da ağrılı olur. Kalça hareketleri de iyice kısıtlanır. Ağrı nedeniyle aktivite azalır ve buna bağlı olarak kaslar da gücünü yitirir.
Türkiye’de yaklaşık 8 milyon osteoartiritli insan vardır. Ailesinde osteoartiritli olanlar varsa bunlarda osteoartirit gelişme ihtimali daha fazladır. Şişmanlarda ve yaşlılarda osteoartirit daha sık görülür. Kendisinde kireçlenme olduğuna dair şüphesi olanların bir ortopedi doktoruna görünmesi gerekir.
Değerlendirme
Osteoartiritin ilerleyişini durdurmak cerrahi olmayan yöntemlerle mümkün değildir. Erken olarak yapılacak bazı ameliyatlar hastalığı kontrol altına alabilir.Eğer hastalık çok ilerlemişse de yapılacak cerrahi bir müdahale faydalı olabilir. Doktora müracaat edildiğinde hastalığın ne kadar ilerlediği belirlenir ve ona göre tedavi planlanır. Bunun için doktor önce sizi dinler, ağrınız ve günlük iş yapma kapasiteniz hakkında bilgiler alır. Sonra, sizi muayene eder. Kalça hareketlerinizi ölçer. Muayeneyi röntgen grafilerinin çekilmesi ve değerlendirilmesi takip eder. Bütün bunlar göz önüne alınarak sizin için en uygun tedavi yöntemi belirlenmeye çalışılır.
Cerrahi Olmayan Tedaviler
Kalça osteoariritin erken dönemlerinde şu tedavi yöntemleri uygulanır:
Kalça eklemine fazla yük binmemesi sağlanır. Özellikle hastanın kilo vermesi istenir.
Bisiklet, yüzme ve su içinde yapılacak diğer egzersizlerle eklemin hareketleri ve adale gücü korunmaya çalışılır.
İbuprofen gibi steroid olmayan inflamatur giderici ilaçlar verilir.
Her gece hastanın yeterli sürede uyuması ve istirahat etmesi istenir.
Hastalık ilerlerse baston kullanmak faydalı olur.
Cerahi Tedavi
Hastalık çok ilerlerse, ağrılar istirahat esnasında da artar. Eklem hareketleri çok azalır. Bu durumda doktorunuz size eklem protezi takılmasını önerebilir. Bu ameliyat ile ağrılar geçer ve eklem hareketleri artar. Ameliyattan sonra iyi bir rehabilitasyon programı gerekebilir.
Normal bir kalçanın şematik görünümü.
Osteoartiritli kalçanın şematik görünümü.
Artirit kelime anlamı olarak “eklem inflamasyonu” demektir. Artiritlerin osteoartirit (kireçlenme) gibi bazı şekillerinde, inflamasyon, eklem kıkırdağının aşınması sonucu başlar. Romatoid artirit (romatizma) gibi bazı artirit şekillerinde ise, sistemik bir hastalığın bir parçası olarak, eklem içini döşeyen zar inflamasyona uğrar ve böylece artirit gelişmiş olur. Bu ikinci tip artiritlere inflamatuar artiritler denir.
İnflamatuar artiritlerin başlıca üç tipi vardır:
Romatoid artirit (RA): RA immün (bağışıklık) sistemin çok sayıda eklemi tutabilen, sistemik bir hastalığıdır. Genellikle vücudun sağ ve solundaki eklemleri beraberce tutar.
Ankilozan Spondilit (AS): AS omurgayı ve sakroiliak eklemi (leğen kemiği ve omurgalar arasındaki eklem) tutan inflamatuar bir hastalıktır, diğer eklemleri de tutabilir.
Sistemik Lupus Eritematozis (SLE): SLE otoimmün bir hastalıktır. Vücut kendi sağlıklı hücre ce dokularına kendisi zarar verir. Eklemlerle beraber iç organlar da tutulabilir.
Belirti ve Bulgular
Artiritlerin klasik belirtisi ağrıdır. İnflamatuar artiritlerde hasta ağrıyı kasıklarında, uyluğun dış kısmında ve kaba etlerinde hisseder. Ağrı genellikle sabahları daha fazladır ve aktivite ile azalır ama çok yorulunca daha da artar. Ağrı arttıkça hareketler kısıtlanır ve yürüme zorlaşır.
Teşhis
Fizik muayene yaparken doktor kalçalarınızı her yöne hareket ettirmenizi ister ve kısıtlılık ve ağrı var mı araştırır. Doktor yürüyüşünüzü de inceler, topallama olup olmadığına bakar. İncelemeye röntgen çektirilerek ve bazı kan testleri yapılarak devam edilir. Filmlerde eklem kıkırdağında incelme, kemiklerde aşınma ve eklem sıvısında artış olup olmadığına bakılır. Laboratuar tahlillerinde romatoid faktör aranır ve inflamasyon kriterleri araştırılır.
Tedavi
Tedavi teşhise bağlıdır. İnflamasyonun infeksiyondan (mikrobik iltihap) ayırt edilmesi gerekir. İnfeksiyon ayrı bir hastalıktır ve tedavisi de farklıdır. İnflamatuar artiritler ise çok çeşitli yöntemler ile tedavi edilmeye çalışılır:
Aspirin, ibobrufen, naprosin, diklomek gibi inflamasyon giderici ilaçlar verilir.
Kortizon kuvvetli bir anti inflamatuar ilaçtır; hastanın şikayetlerinin giderilmesi için kullanılır. Enjeksiyon, tablet ve krem formları vardır.
Metotrakset ve sulfasazalin hastalığın ilerleyişini durdurmak için kullanılır. Bu ilaçların tedavi edici etkisi vardır. Bunlarla hastalık kontrol altına alınabilir.
Fizik tedavi ile eklem hareketleri artırılır, kas güçleri geliştirilir. Yüzme inflamatuar artiritliler için iyi bir egzersizdir.
Hastaya günlük aktivitelerde faydalı olması için baston, yürüteç, koltuk değneği gibi yardımcılar verilir.
Bu tedaviler ile sonuç alınamazsa ameliyat önerilir. Ameliyatın ne olacağını hastanın yaşı, kalçanın durumu, inflamatuar artiritin tipi ve hastalığın ilerleme derecesi belirler. Doktorunuz farklı seçenekleri sizin ile tartışır. Doktorunuza beklentilerinizi söylemekte ve nasıl bir ameliyat gerektiğini sormakta tereddüt etmeyin. Her ameliyatın riski vardır ama doktorunuz bunları en aza indirmek için gerekli tedbirleri alır
Kalça inflamatuar artiritlerinde sıklıkla yapılan ameliyatlar şunlardır:
Total kalça protezi Romatoid artirit ve ankilozan spondilitli hastalar sıklıkla tavsiye edilir çünkü ağrıyı giderir ve hareketleri artırır.
Sistemik Lupus eritematozisli hastalarda lokal kemik ölümleri olduğu takdirde kemik grefti ile yeni kemik yapımına çalışılır. SLE’li hastalarda sıklıkla görülen bu durumlarda yapılan bir diğer ameliyat ise kemiğe delik açarak kemik içi basıncın düşürülmesidir.
Hastalık henüz daha kıkırdakları aşındırmamışsa hastalıklı eklem zarının ameliyat ile temizlenmesi de hasta için faydalı olur.
Femur başı nekrozu (ölümü) kalçada sakatlık yapabilen bir durumdur. Femur başı içerisindeki kan dolaşımının yeterli olmaması onun iyi beslenememesine yol açar ve sonuçta kemiğin o kısımları ölür. Zamanla femur başı küresel olan şeklini kaybeder ve yassılmaya başlar. Eklemdeki uyum bozulur; eklem kıkırdağında aşınmalar olur ve osteoartirit (kireçlenme) gelişir. Hastalık kendisini ağrı ile belli eder. Ağrı başlangıçta hafif olur ama giderek şiddetini artırır. Eklem hareketleri kısıtlanır. Zaman içerisnde diğer kalça ekleminde de aynı durum meydana gelebilir.
Teşhis Ve Tedavi
Her yıl binlerce insanda bu durum gelişebilmektedir. Sebebi tam olarak bilinmez. Femur başı nekrozu aşağıdaki durumlarda daha sık görülmektedir:
Yaşı 20-50 arasında olanlar
Kalça çıkığı veya kırığı geçirmiş olanlar
Alkoloikler
Kortikosteroid kullananlar
Hormanal bozukluk, romatid artirit, orak hücreli anemi, kronik pankreatit, sistemik lupus eritamatozisliler, dalgıçlardaki vurgun durumu…
Doktora kalça ağrısı şikayeti ile gittiğinizde, doktor sizi muayene eder; kalça hareketlerini ölçer. Kalçanın önce röntgen grafilerini alır, şüpheli bir durum varsa MR da çektirilir. Kemik ölümü varsa femur başının ne kadarını ilgilendirdiğine ölçülerek karar verilir.
Femur başı ölümü varsa ve başta henüz çökmeler, yassılmalar oluşmamışsa, cerrahi müdahalelerle başın dolaşımın düzeltilmesine çalışılır.
Kemik ölümü ile birlikte eklemde osteoartirit gelişmişse hastaya total kalça protezi takılır. Bunun için, femur başı kesilerek çıkarılır ve kemik içerisinde protez yerleştirilir. Bu protezin başına uygun biçimde asetebulum içerisine yuva takılır.
Kalçalarınızdaki ağrı şikayeti ile doktora müracaat ettiğinizde doktorunuz öncelikle sizi ilaçlarla, fizik tedavi yöntemleri ile tedavi etmeye çalışır. Bu metotlar başarılı olmazsa, ağrılarınızı geçirmek ve hareketlerinizi artırmak için kalçanıza protez takmayı teklif edebilir. Bu ameliyatın yapılması için durumunuzun iyi bir şekilde değerlendirilmesi gerekir.
Teşhis Ve Değerlendirme
Doktorunuz geçmişte yaşadığınız tıbbi problemleri ve geçirdiğiniz ameliyatları sorar. Bunlar anestezi ve kanamalar açısından önemlidir. Ağrınızın ne zaman başladığı, hangi durumlarda arttığının bilinmesi de önemlidir.
Doktorunuz tıbbi hikayenizi öğrendikten sonra kalçanızı dikkatli şekilde muayene eder. Kalça hareketlerinizin ne kadar olduğuna bakar, yürümenizi gözler. Başka tıbbi problemlerinizin olup olmadığına da bakar.
Kalçanızın durumunu tam olarak belirlemek için röntgen filmleri çekilir. Eklemin şekline ve büyüklüğüne bakır. Filmler ameliyatın planlanması ve takılacak protezin seçimi açısından da önemlidir.
Total kalça protezi (TKP) ameliyatı sıklıkla osteoartiritli kalçalara yapılmaktadır. Osteoartirit eklem kıkırdağının aşınması ile başlar. Kemik doku da bu aşınmaya uyum gösterir ve eklem normal anatomisini kaybeder. Bu durumda ağrılar başlar ve giderek artar; hareketler kısıtlanır. Osteoartirt dışında TKP uygulamasını gerekli kılan tıbbi durumlar şunlardır:
Femur başının osteonekrozu (kemik ölümü)
Romatid artirit
Daha önce geçirilmiş yaralanmalar
İnfeksiyonlar
Kalçanın gelişimsel bozuklukları
Tedavinin Planlanması
Doktorunuz, muayene ve röntgen sonuçlarını, sizin için en uygun tedavi planını yapmak için değerlendirir. Kalçanızdaki hasarın miktarı ve yaşınız önemlidir. Bir total kalça protezi yıllarca dayanabilir ve gerektiğinde yenilenebilir. Eğer gençseniz ve ameliyatsız yöntemlerle ağrınız azalıyorsa, doktorunuz ameliyatı ertelemek isteyebilir.
Ameliyata Hazırlık
Ameliyat için hastaneye yatmadan önce, ev içinde bir takım tedbirler almanız gerekir. Ayrıca 2-3 hafta süre ile size yardımcı olacak birisini de bulmalısınız.
Evde yapılacak hazırlıklar: Hayatı kolaylaştırıcı bazı önlemler almalısınız. Sizin için sıklıkla gerekecek şeyleri omuz ve kalçalarınızın arasındaki yükseklikteki raflar ve çekmecelere yerleştirin. Evinizi mümkün olduğu kadar az merdiven çıkmaya mecbur kalacak şekilde düzenleyin; gerekirse yatak odanızı değiştirin. Yürürken ayağınızın takılmaması için halıları kaldırın; elektrik kordonlarını duvar diplerine taşıyın. Banyonuzu ve tuvaletinizde düzenlemeler yapınız. Tuvalete oturacak kısmı yükseltiniz.
Kişisel hazırlıklar: Ameliyat öncesi beslenmenize dikkat edin. Alkollü içeceklerden sakının. Eğer sigara içiyorsanız içmeği bırakın. Böylece iyileşme daha hızlı olur ve ameliyat sonrası olabilecek komplikasyonlar azalır.
Hastanede yapılacak hazırlıklar: Ameliyat öncesi kan tetkiklerinin yapılması, EKG’nizin ve akciğer filminizin çekilmesi gerekir. Yüksek tansiyonunuz ve şeker hastalığınız varsa bunlar önceden kontrol altına alınmalıdır. Dişlerinizde, boğazınızda, idrar yollarınızda ve cildinizde iltihap varsa öncelikle bunların tedavisi gerekir. Daha önceden kullanmaya başladığınız ilaçlarla ilgili bilgileri doktorunuza verin. Bunlardan bazılarının ameliyat öncesi kesilmesi gerekir.
Ameliyattan önceki son 24 saate yapılması gereken bazı şeyler vardır. Bunların listesi şöyledir:
Ameliyattan önceki gece banyo yapıp yıkanın. Yıkanma ameliyat sonrası iltihaplanma riskini azaltır.
Ameliyat bölgenizi tıraş etmeyin, gerekirse ameliyattan hemen önce, hastanede bu işlem yapılacaktır.
Makyaj yapmayın, ruj ve oje sürmeyin.
Gece yarısından sonra herhangi bir şey yemeyin ve içmeyin, böylece ameliyat sonrası kusma ihtimaliniz azalır.
Hastaneye aşağıda yazılan eşyaları içeren bir çanta ile gidiniz.
Rahatça giyebileceğiniz bir ev terliği,
Diz hizasına kadar inen bir sabahlık veya entari,
Hastanenin vereceği kıyafetin altına giyilecek pamuklu bir tişört,
Okunacak dergi ve kitaplar,
Sağlık karneniz ve kimliğiniz,
Sürekli aldığınız ilaçlar,
Saç fırçası ve diş fırçası, gözlük ve kabı, bir miktar para, kredi kartları gibi kişisel bazı eşyalar
Eve dönerken giyeceğiniz rahat kıyafetler ve ayakkabı
Total Kalça Protezi Ameliyatı
Ameliyat öncesi anestezi doktoru sizi muayene eder ve yapılan tetkikleri inceler. Ameliyata gitmeden önce vücut hararetiniz, kan basıncınız ve nabız sayınız ölçülür. Sıvı ve gerekli ilaçları vermek üzer damarınıza bir kanül takılır.
Ameliyatın Riskleri: Diğer ameliyatlar gibi TKP ameliyatı da bir takım riskler taşır. Önemlileri şunlardır:
Anesteziye karşı reaksiyon
Kan pıhtılaşması
İltihap
Eklemin çıkması, kemiğin kırılması ve protezin gevşemesi
Eklem civarındaki damar ve sinirlerin hasar görmesi
Uyluk ağrısı
Cerrahi İşlem
Cerrahi ekip hazır olunca sizi ameliyat odasına alırlar ve anestezi verirler. Anestezi uyumanızı veya belden aşağınızda herhangi bir ağrı duymamanızı sağlar. Cerrah kalça eklemine ulaşmak için ciltte bir kesi yapar. Ekleme ulaştıktan sonra önce hastalıklı femur başı kesilerek çıkarılır. Daha sonra yuva hazırlanır ve buraya yapay asetebulum takılır. Uyluk kemiğinin içi oyularak protezin sapı buraya yerleştirilir ve ucuna metal bir baş takılır ve baş asetebulum içerisine konulur. Kesiler dikilerek kapatılır. Protezinizin kemiğe tespit olması için bazen kemik çimentosu kullanılır.
Ameliyat sonrası
Ameliyattan sonra ayılma odasına alınırsınız. Burada durumunuz yakından takip edilir ve ağrınız için bazı ilaçlar verilir. Ameliyat esnasında yara yerinize takılan kateterden kan gelip gelmediği kontrol edilir. İdrar yolunuza da bir kateter takılmıştır; idrarınız bu kataterden gelir. Takılan protezin yerinde kalması için bacaklarınızın arasına bir yastık konur. Ayılıp kendinize geldikten sonra odanıza taşınırsınız.
Hastanedeki İşlemler
Total kalça protezi büyük bir ameliyat gerektirir. Bu işlemi takip eden günleri ağrısız, rahat ve kolay geçirmek istersiniz ama ameliyatı takiben bir takım egzersizler yapmanız gerekir. Bu egzersizler anestezinin etkisinden sizi kurtarır; iyileşmenizi hızlandırır ve bacaklarınızda kanın pıhtılaşmasını önler. Bu egzersizleri yapabilmeniz için doktorunuz sizin ağrınızı yok etmeye çalışır.
Düzelmenin erkence olması için ağrının kontrolü çok önemlidir. Kişiden kişiye şiddeti değişmekle birlikte herkesin ağrısı olabilir. İlaçlarla bu ağrı kontrol edilir. Hazırlanan bir sistem ile damarınıza takılan bir kanülden, ağrınız oldukça, kendi kendinize ilaç verebilirsiniz. Birkaç gün sonra damardan verilen ağrı kesicilerin yerini tabletler alabilir.
Ağrı kesici ilaçların yanında, iltihap oluşmasını önlemek için antibiyotik ve kan pıhtılaşmasını önlemek için kan sulandırıcı ilaçlar da verilir.
Ameliyattan hemen sonraki birkaç gün iştahınız azalabilir ve kabızlığınız olabilir. Bunlar normal reaksiyonlardır. Bunları önlemek için doktorunuz size ağrı kesiciler ile birlikte diğer ilaçlardan da verir. Akciğer fonksiyonlarını artırmak için egzersizler yaptırır.
Genellikle ameliyattan bir gün sonra bir fizyoterapist sizi ziyaret eder ve yeni kalçanızla nasıl hareket edeceğinizi size göstermeye başlar. Mümkün olduğunca erken olarak hareketlere başlamak faydalı olur. Yatakta yatarken bile ayağınıza pedala basma hareketleri yaptırmalısınız; bu hareketler, kanı bacağınızdan kalbe doğru pompalar. İlk günden itibaren size varis çorapları giydirilir. Bu çoraplar kanın bacağınızda göllenmesini önler.
Taburcu İşlemi
Hastanede kalma süreniz 5-10 gün arasında değişir. Eve gidince birkaç hafta yardıma ihtiyacınız olur. Aşağıdaki önlemler daha önceden alınırsa evde rahat edersiniz.
Özellikle mutfakta ve diğer odalarda eşyaları öyle yerleştiriniz ki ihtiyacınız olan şeyler kolayca ulaşabilesiniz.
Koltuk değnekleri ve yürüteçle rahatça yürüyebilmeniz için mobilyaların yerlerini gerekiyorsa değiştirin.
Merdiven çıkmaktan kaçınmak için oturma odasını yatak odası yapın.
Oturmak için normalden biraz daha yüksek bir sandalye alın; böylece güvenli ve rahat bir şekilde oturup kalkabilirsiniz.
Ayağınıza takılabilecek elektrik kordonu gibi şeyleri kaldırın.
Banyonuzu yeniden düzenleyin, üzerine oturup yıkanabileceğiniz bir sandalye edinin.
Büyük abdestinizi yapmak için yükseltilmiş klozet kullanınız. Otururken ameliyatlı bacağınızı ileri doğru uzatınız.
Oturma odanızda telefonunuzu, televizyonunuzu, radyonuzu, kitaplarınızı, ilaçlarınızı hazır edin.
Evdeki Aktiviteler
Evde alanları temiz ve kuru tutun. Hastane kıyafetlerinizi değiştirin. Elbiselerinizi nasıl giyip çıkaracağınızı taburcu olmadan öğrenin.
Dikişleriniz 2-3 hafta içerisinde alınır. Bundan sonra banyo yapabilirsiniz.
Eğer yaranız akmaya başlarsa veya kızarırsa doktorunuzu haberdar edin.
Ateşinizi günde iki kere ölçün; yükselirse doktorunuza bildirin.
Bacağınız 3-6 ay şiş kalabilir, bu normaldir. Fırsat buldukça bacağınızı yukarda tutun; böylece şişin azalmasına yardım etmiş olursunuz.
Baldırınızda, göğsünüzde ağrı olursa, nefes almada zorlanırsanız hemen doktora haber veriniz. Bacak damarlarınızda kan pıhtılaşmış olabilir. Bu durum hayati önem taşır.
İlaçlar
İlaçlarınızı düzenli olarak alınız. Size muhtemelen kan sulandırıcı bir ilaç verilecektir. Bu ilaç, bacaktaki kanların pıhtılaşarak sağlığınızı bozmasını önler. Eğer pıhtı oluşursa bu pıhtı damar yolu ile akciğerlerinize gelir ve hayatınızı tehdit eder.
Kalçanızda yapay bir protez olması bu bölgenin iltihaplanmasını kolaylaştırır. Vücudunuzun herhangi bir yerinde iltihap olduğunda mikroplar kan yolu ile kalçanıza ulaşabilir. Bu hususa dikkat etmek gerekir. Dişinize çekim, dolgu, protez takma veya peridontal bir girişim yapılacaksa, antibiyotik kullanmanız uygun olur.
Beslenme
Eve geldikten sonra her zamanki yediklerinizden yiyebilirsiniz. Doktorunuz demir ve C vitamini içeren ilaçlar tavsiye edebilir. Bol sıvı almaya dikkat edin. Kan sulandırıcı ilaç aldığınız sürece, Brokoli, Brüksel lahanası, yeşil fasulye, karaciğer, soya fasulyesi, ıspanak, marul, lahana, salatalık ve soğan gibi K vitamininden zengin yiyeceklerden sakının. Kilo fazlanız varsa, bunları vermek için, diyet yapmanız gerekebilir. Protezin ömrünü uzatmak için kilo almamanız gerekir.
Normal Aktivitelere Dönü
Eve döndükten sonra aktif olmaya devam etmelisiniz. Bazı günleriniz kötü, bazı günleriniz güzel geçebilir ama giderek daha iyiye gittiğinizi fark edersiniz. Genellikle aşağıda yazılanlar tavsiye edilir:
Yük verme: Ameliyatlı bacağınıza ne zaman yük bindireceğinizi doktorunuz size bildirir. Bacağınıza ne zaman yük vereceğiniz size takılan protezin tipine ve sizin özel durumunuza bağlıdır. Revizyon kalça cerrahisinden sonra ( daha önce konulmuş protezin yenilenmesi) bacağınıza yük verme zamanını geciktirebilir.
Çimentosuz kalça protezi: Altı hafta süre ile koltuk değneği kullanılır; ameliyatlı
bacağa yük verilmez. Bu sürenin sonunda koltuk değneği kullanmaya devam edilir ve bacağa yük verilmez. Bu sürenin sonunda yük verlimeye başlanılır.
Çimentolu protez: Bacağınıza hemen yük vermeye başlayabilirsiniz ama koltuk
değneği de kullanmalısınız. 4-6 Hafta sonra bu yardımcılara ihtiyacınız kalmaz.
Otomobil kullanma: Ameliyat tarihinden yaklaşık 4-6 hafta sonra otomatik vitesli arabaları kullanmaya başlarsınız. Otomobiliniz düz vites ise ve sağ kalçanız ameliyatlı ise 12 hafta araba sürmeyin.
Cinsel ilişki: Ameliyattan 4-6 hafta sonra yapabilirsiniz.
Uyuma pozisyonu: Bacaklarınız hafifçe birbirinden ayrı durumda sırt üstü veya bacaklarınızın arasına yastık koyarak yan yatabilirsiniz. Bacak arası yastık kullanma süresi en az 6 haftadır.
Oturma: En az 3 ay süre ile kolçaklı sandalyelerde oturun. Alçak yerlere oturmayın. Bacak bacak üstüne atmayın. Sürekli oturmayın, zaman zaman ayağa kalkıp dolaşın.
Merdiven Çıkma: Yüzünüzü merdivene dönün. Bir elinizle tırabzanı tutarken diğer elinize iki değneği koltuk altınızda tutacak şekilde alın. Sağlam ayağınızı üst basamağa atarak kendinizi yukarı doğru itin. Aşağıya inerken, ameliyatlı ayağı hafif önde tutarak, koltuk değneklerine dayanıp sağlam ayağınızı bir basamak aşağı koyun ve ameliyatlı ayağınızı onun yanına getirin. Başlangıçta bir yardımcıya ihtiyacınız olabilir.
İşe Dönüş: İşe dönüş zamanınız yaptığınız işe bağlıdır; 3-6 ay kadar uzayabilir.
Diğer Aktiviteler: Doktor müsaade ettikten sonra dilediğiniz kadar yürüyebilirsiniz.Dikişleriniz alındıktan sonra yüzmeye başlayabilirisiniz; sizin için iyi bir egzersiz olur. Dans etmenize, golf oynamanıza ve sabit bisiklet kullanmanıza izin vardır. Ekleme aşırı yük bindirecek futbol, basketbol, tenis gibi oyunlarda sakının. Koşmayın ve 20 kg dan daha fazla ağırlık kaldırmayın.
Yapılacak Ve Yapılmayacak İşler
Yapabileceğiniz ve yapmamanız gereken aktiviteleri şöyle sıralamak mümkün:
En az 8 hafta süreyle bacak bacak üstüne atmayın.
Otururken diziniz kalçanızdan daha yukarda olmasın.
Otururken öne doğru fazla eğilmeyin.
Oturur durumda iken yerden bir şey almaya kalkmayın.
Ayağınızı içe veya dışa doğru çok miktarda çevirmeyin.
Otururken veya ayakta dururken ameliyatlı bacağınız önünüzde olsun.
Gövdenizi 90 dereceden fazla eğmeyin.
Mutfakta yüksek tabure kullanın.
Ne yapıp yapmayacağınız konusunda, ağrı sizin için bir kılavuz olmalı.
Ağrıyı ve şişliği azaltmak için buz uygulayabilirsiniz. Bu işlemi yaparken, cildinizi yakmaması için buz torbasını bir havluya sararak uygulayın.
Egzersizlere başlamadan önce 15-20 dakika sıcak uygulaması yapabilirsiniz. Sıcak eklemlerinizi daha iyi hareket ettirmenizi sağlar.
Kaslarınız ağrımaya başlarsa egzersizlere ara verin ama tamamen de bırakmayın.
Ameliyattan hemen donra ayak bileği hareket ettirilerek kan yukarı doğru pompalanır.
Uyluk önü kas ziometrik yöntem ile güçlendilir.
Ameliyattan sonra bacak kaldırma egzersizlerine başlanılır.
Koltuk değneği kullanılarak merdiven inip çıkılabilir.
Total kalça protezi uygulamaları binlerce insana ağrısız ve daha aktif bir hayat yaşamalarını sağladı. Metal alaşımlar, yüksek dansiteli plastikler ve polimerik materyalle kullanılarak yapılan bu protezleri ortopedistler hastalarına takmakta ve onların ağrılarını dindirmekte ve daha hareketli olmalarını sağlamaktadır. Son elli sene içerisinde protezlerin biçimleri ve yapıları geliştirilerek önemli avantajlar sağlanmıştır. Her geçen yıl başarı oranları daha da yükselmektedir.
Protez Biçimleri
Uyluk kemiğinin (femur) kalça eklemini oluşturan başı küre şeklindedir. Bu küre şeklindeki baş, leğen kemiğinin aynı biçimdeki oyuğuna yerleşmiştir; bu nedenle kalça eklemi top ve yuva şeklinde adlandırılır. Total kalça protezleri de normal kalça eklemini taklit edecek şekilde üretilir. Protez üç kısımdan ibarettir: Yuva, femur içine yerleştirilen sap ve bu sapın üstünde baş. Bu üç parça farklı büyüklükte olur. Hangi büyüklükte protezin kullanılacağı hastanın kemik yapısına bağlıdır. Çok farklı özelliklerde protezler çeşitli firmalar tarafından üretilmektedir. Bunlarda hangisinin kullanılacağı hastanın yaşına, ağılığına, aktivite derecesine, kemik kalitesine ve yapısına bağlıdır. Doktor bu faktörleri göz önüne alarak ve kendi alışkanlıklarını da gözeterek bir seçim yapar.
Protez Üretimi
İlk modern kalça protezini kullanan ortopedist Sir John Charnley’dir. Bu İngiliz cerrah, metaldan ve plastikten yapılmış protezler kullanmıştır. Bu protezler kemiğe, diş hekimlerinin de kullandığı maddenin bir benzeri olan kemik çimentosu ile tespit edilmiştir.
Günümüzde protezin sapı titanyum veya kobalt-kromdan farklı biçimlerde yapılmaktadır. Baş ise aynı şekilde metal olabileceği gibi seramik yapısında da olmaktadır. Başın içine yerleştirildiği yuva ise metal, seramik veya polietilen yapıdadır; bunlar kombine olarak da (içi polietilen, dışı metal) kullanılmaktadır.
Total kalça protezi olarak kullanılan materyallerin dört özelliği vardır:
Vücut ile uyumludur. Takıldığında, lokal veya sistemik olarak, vücutta ret cevabı oluşturmazlar.
Korozyona, aşınmaya ve yıpranmaya karşı dayanıklıdırlar. Özellikle aşınmama özelliği önemlidir. Çünkü aşınırken ortaya çıkan parçacıklar kemik erimesine yol açabilmektedir.
Mekanik olarak yerini aldığı doğal yapıdan iki misli daha iyi olmalıdır. Yani, yük binmesine karşı eğilmemeli, kırılmamalıdır.
Üretimi çok dikkatli yapılmalı ve her biri ayrı ayrı kalite kontrolünden geçirilmelidir.
Protezlerin Yerleştirilmesi
Uygun protezi seçmek için cerrah bazı ölçümler yapar ve ameliyatta kullanacağı protezi önceden belirlemeye çalışır. Ameliyata cilt kesisi ile başlanır. Büyük kasların arasından geçilerek kalça eklemine ulaşılır. Femur başı oyuk içerisinden çıkarılır. Önce baş kesilir, daha sonra yarım küre şeklindeki oyucular ile yuva genişletilir. Hazırlanan oyuğa protezin yuva kısmı yerleştirilir. Önce metal, daha sonra da metalin içerisine plastik parça takılır. Femur kemiğinin ilik boşluğu oyularak genişletilir ve içine protezin sapı yerleştirilir. Sapın üzerine de baş takılır. Daha sonra protezin başı hazırlanan yuvaya konulur. Yara kapatılarak ameliyata son verilir.
Kalça protezleri kemiğe nasıl tespit edildiğine göre üç türlü olur: “Çimentolu”, “çimentosuz” ve “melez”. Doktor hastasının genel durumunu ve kemik yapısını değerlendirir ve bu üç tipten birisini seçer.
Çimentolu Protezler
Son 40 yılda, protezlerin hem materyallerinde, hem de ameliyat yöntemlerinde çok büyük gelişmeler oldu. Bugünlerde kullanılan kemik çimentosu akrilik bir polimer olan ‘polymethylmethacrylat’tır (PMMA). Protez çimentolu ise, hasta bacağına hemen yük verebilir. Hastanın rehabilitasyonu daha hızlı olur. Bu avantajlarına rağmen her hasta için ideal değildir.
Çimento kemik ve metali birbirine çok iyi bir şekilde tespit eder. Bu metal protezler nadiren kırılmakta fakat daha sıklıkla gevşemektedir. Bu gevşemenin biyolojik ve mekanik sebepleri vardır.
Eğer protez gevşerse, üzerine binen yükler nedeniyle sap çimento içinde kırılabilir. Bu durum özellikle genç, aktif ve ağır kimselerde görülmektedir. Protezin metal başı polietilen yuva içinde hareket ettikçe onu aşındırır ve parçacıklar oluşturur. Bu çimento ve polietilen parçacıklar protez etrafındaki kemik dokusunda biyolojik bir yıkıma yol açar; böylece protez gevşer.
Bu mikro parçacıklar bölgedeki hücreler tarafından absorbe edilir ve bunları eklem civarından uzaklaştırmak için iltihabi bir olay başlar. Bu iltihabi olay başlayınca o bölgedeki hücreler kemik dokusunu da harap eder. Kemik zayıflayınca protez gevşer. Bu hadise hem yuva etrafında hem de sap etrafında olabilir.
Bilinen bu mekanizmaya rağmen çimento ve kemik arasındaki bağ oldukça kuvvetli ve dayanıklıdır. Çimentolu protezler genellikle 60 yaşın üzerindeki veya romatoid artirit nedeniyle kemik sağlamlığı azalmış hastalara uygulanır.
Çimentosuz Protezler
Son yirmi yılda yeni protez şekilleri üretilmeye başlandı. Bunlar çimento gerektirmeden, direkt olarak kemiğe tutunabilmektedir. Çimentolu olanlara göre daha büyük ve uzundurlar. Bunların yüzeyleri özeldir; kemik dokusu ile bağ oluşturur. Protez etrafında yeni yapılan kemik dokusu metale bu yüzey sayesinde yapışır. Bu yeni kemik dokusunun oluşumu zaman alacağı için iyileşme süresi de çimentolu olanlara göre daha uzundur. 6-12 Hafta hastanın bacağına tam yük vermesi istenmez. Bu zaman içerisinde kemik metal birleşmesi sağlanmış olur.
Bu protezler iri yapıdadır, bazen hastada uyluk ağrısı yapabilir. Aşınma ve buna bağlı oluşan parçacıkların yaptığı kemik erimesi bunlarda da problem olmaya devam etmektedir. Bu problemi azaltmak için, polietilen kalitesi yükseltilmekte veya polietilen yerine metal veya seramik yuvalar kullanılmaktadır. Bir çok cerrah bu protezleri hemen her hastaya kullanmaktadır ama genellikle genç, aktif ve kemik kalitesi iyi hastalara takılmaktadır.
Total kalça protezi konulmuş kalçanın filmi.
Melez Protezler
Melez protezlerde bir komponent çimentolu, diğeri ise çimentosuzdur. Genellikle yuva çimentosuz kullanılır, protezin sapı ise çimentoludur. Bu tip protezlerde de hastanın erken olarak bacağına yük bindirmesine izin verilir. Genellikle 60 yaşın üzerindeki hastalarda kullanılır.
Protezin ÖmrÜ
Kalça protezi ameliyatları hastanın ağrısını gidermede ve hareketlilik sağlamada çok iyi sonuçlar vermektedir. Fakat gevşemeler sorun olmaya devam etmektedir. Gevşeyen protezlerin yerine yenisini takmak mümkündür. İyi seçilmiş ve iyi bir teknikle takılmış bir protezin 20 yıl dayanma oranı % 80 dir.
