EYUP SALAHATTİN KARAKAŞ
Sağlıklı Günler
Diz Sorunları
DİZ SORUNLARI
Diz eklemi çok karmaşık bir yapıya sahiptir. Yaralanmaların ve eklem rahatsızlıkların sık görüldüğü bir eklemdir. Yaralanmalarını ve hastalıklarını tam olarak anlamak için anatomisinin bilinmesi gerekir.
Kemik Anatomisi
Diz eklemini üç kemik oluşturur. Bu üç kemik (femur, tibia ve patella) iki eklem şeklinde birbirleri ile temas halindedir. Femur ile tibia arasıdaki eklem iki kompartmandan oluşmuştur: İç (medial) ve dış (lateral). İkinci eklem patella (diz kapağı) ve femur arasındadır. Patella femurdaki oluk içerisinde hareket eder.
Yumuşak Doku Anatomisi
Diz kapağının üst kısmında ve uyluğun önünde, kalçadan dize kadar uzanan büyük bir kas vardır. Bu kasa kuadriseps denir; dört kısımdan oluşmuştur. Patellanın altında büyük bir tendon vardır. Kuadriseps kasının bir uzantısı şeklinde tibia kemiğine yapışır. Kuadriseps kası, patella ve patellar tendon dizin bükülmeden dik durmasını sağlar; ekstansör mekanizma diye bilinir.
Diz ekleminin stabilitesini dört bağ (ligament) sağlar. Bunlar iç yan bağ, dış yan bağ, ön çapraz bağ ve arka çapraz bağdır. İlk ikisi eklem dışındadır; son ikisi ise eklem içindedir. İç yan bağ bacağın dışa doğru açılanmasını; dış yan bağ ise bacağın içe doğru açılanmasını önler. Ön çapraz bağ tibianın femura göre öne doğru kaymasını; arka çapraz bağ ise arkaya doğru kaymasını önler.
Normal bir dizin şematik görünüşü.
Diz içerisinde, birisi medial, diğeri ise lateral kompartmanda olma üzere, kıkırdak yapıda, yarım ay biçiminde oluşumlar vardır. Bunlardan medial kompartmanda olana iç, lateral kopartmanda olana ise dış menisküs denir. Diz eklemini oluşturan kemiklerin bir birlerine bakan yüzleri kıkırdakla kaplıdır. Böylece kemik kemiğe temas etmez, teması eklem kıkırdağı sağlar.
Dizi üç tip artirit tutabilir:
- Osteoartirit (kireçlenme) (OA), dizde en sık görülen artirit şeklidir. OA eklem kıkırdağını aşınmasına ve zaman içerisinde yok olmasına sebep olan, yavaş ilerleyen bir hastalıktır. Daha çok orta yaşlılarda ve yaşlılarda görülür.
- Romatoid artirit (RA), iltihabımsı bir hastalıktır, diz kıkırdağını harap eder. Herhangi bir yaşta görülebilir.
- Diz yaralanmaları sonucu da artirit gelişebilir. Daha çok eklem içi kırıkları, menisküs ve bağ yırtıkları sonucu gelişir. Yıllar sonra osteoartirite dönüşür.
Artiritlerin belirtileri
Artiritlerde en sık görülen belirti ağrıdır. Bazen, aniden şiddetli bir şeklide de başlıyabilir ama çoğu zaman hafif olarak başlar ve zaman içersinde artar. Diz şişebilir ve hareketleri azılır. Ağrı daha çok sabahları ve hareketsiz bir dönemden fazladır. Yürüme, koşma, merdiven çıkıp inme ve çömelme gibi aktivitelerden sonra da artabilir. Birçok kimse hava durumunun değişmesinin ağrıları etkilediğini söyler.
İleri düzeyde osteoartiritli bir dizin şematik görünüşü.
Teşhis Koyma
Doktorunuz yürümenize, diz hareketlerinize, eklem şişliklerine ve hassasiyetlerine dikkat ederek dizinizi muayene eder. Röntgen filmlerinde eklem aralığı daralmış olarak görülür.Teşhis için kan tetkikleri ve MR da istenebilir.
Tedavi Yöntemleri
Erken dönemlerde cerrahi olmayan, konservatif yöntemlerle tedavi edilir:
- Hastadan yaşayış biçimini değiştirmesi istenir. Dize binen yüklerin azaltılması gerekir. Bunun için hastanın kilo vermesi, yürüyüş, koşma, merdiven inip çıkma gibi aktivitelerden uzak durması ve bunların yerine yüzme, bisiklete binme gibi dize daha az yük bindiren aktiviteleri yapması uygun olur.
- Diz hareketlerini ve kasların gücünü artıran egzersizler önerilir.
- Baston kullanması, ayakkabı seçerken şok absorbe edici tabanlı olanları tercih etmesi, dizlik kullanması faydalı olabilir.
- Sıcak veya soğuk uygulamalar, su içerisinde yapılacak egzersizler de önerilir.
Diz artiritlerinde çeşitli ilaçlar kullanılır. Her hasta diğerlerinden farklıdır ve ilaçlara verdiği cevap da değişebilir. Onun için doktor hastasının özelliklerine göre ilaç seçimi yapar.
- Aspirin, parasatamol, iburufen gibi ağrı kesici ve inflamatuar giderici ilaçlar verilir.
- Glukozamin ve kondritin sülfat gibi kıkırdağın öz maddeleri ağızdan verilince ağrıyı ve şişliği azaltabilir.
- Eklem içerisinde kortizon enjekte edilebilir.
- Eklem içerisine seri halde hyaloronat injeksiyonları yapılabilir.
- Romatoid artirite has ilaçlar verilebilir.
Cerrahi Tedavi
Eğer tıbbi tedavi ile sonuç alınamazsa cerrahi tedavi yöntemleri gerekebilir.
- Artroskopik ameliyatlarla eklem içi temizlenir, kıkırdak onarımları yapılır.
- Uyluk veya bacak kemikleri kesilerek açıları dolayısıyla dize bine yüklerin dağılımı değiştirilir.
- Dize total veya parsiyel protez takılabilir.
- Bazı özel durumlarda diz içerisine kıkırdak nakli yapılır.
Ortopedik cerrahlar diz artiritlerinin daha iyi tedavi edilmesi için araştırmalarına devam etmektedir. Çalışmalar hastalığın ilerlemesini durduracak yöntemlere ve kıkırdak nakillerine odaklanmıştır.
Diz ekleminin kıkırdaklarında hasar oluşursa hareketleri etkilenir ve eklem ağrılı hale gelir. Hasar gören kıkırdağın kendini yenileme özelliği yoktur. Var olan hasar gittikçe büyür ve hareketler giderek daha da kısıtlanır ve ağrı artar.
Bu duruma sıklıkla yol açan üç sebep vardır: Osteoartirit (kireçlenme), inflamatuar artirit (romatoid artirit) ve yaralanmalar.
Karar Verme
Doktorunuz öncelikle ağrınızı ameliyatsız yöntemlerle gidermeye çalışır. Bazen de, daha basit bir ameliyat ( artroskopi) ile probleminize çare bulunur. Eğer bu yöntemler faydalı olmazsa total diz protezi (TDP) sizin için gündeme gelir. Kararı vermek için doktorunuz dizinizi muayene eder; filmlerini inceler ve sizin için ömür boyu faydalı olacak ameliyat şeklini belirler.
Tıbbi hikaye: Doktorunuz daha önce geçirdiğiniz hastalıkları sorar. Dizinizin neresinin ağrıdığını ve hangi durumlarda bu ağrının artığını öğrenmeye çalışır. Anestezi ve kanama ile ilgili tıbbi sorunların bilinmesi gerekir.
Fizik muayene: Doktorunuz dizinizin tamamını muyene eder. Hareketlerinde kısıtlanma eklemde şişlik olup olmadığına bakar. Kas gücünüzü ve eklemin stabilitesini ölçer. Bacağınızın kan dolaşımını değerlendirir.
Röntgen filmi: Dizinizin görüntüsünü elde etmek için film çekilir. Filmde diz ekleminin büyüklüğü ve şekli görülür. Eklemdeki değişiklikler ve hasar miktarı not edilir. Bu filmlerin incelenmesi takılacak protezin tipinin belirlenmesinde de yararlı olur.
Tedavi planı: Doktorunuz muayene, test ve röntgen filmlerinizin sonucunu değerlendirir ve sizin için en uygun tedavi yöntemini belirlemeye çalışır. Yaşınıza ve dizinizdeki hastalığın ilerleme durumuna göre ameliyat sizin için en iyi çözüm olabilir. Total diz protezi takılınca yıllarca sorunsuz olarak size hizmet edebilir ama sonunda yıpranır. Eğer yaşınız genç ise, doktorunuz bu nedenle ameliyatınızı geciktirebilir. Bu durumda, artroskopi veya tıbbi tedavi ameliyat gününe kadar sizin şikayetlerinizi azaltır.
Ameliyat İçin Hazırlık
Ameliyattan önce evinizde bir takım değişiklikler yapmanız uygun olur. Bu değişiklikler iyileşme süresince daha rahat etmenizi sağlar. Ameliyattan önce diğer sağlık problemlerinizin halledilmesi ve diş sağlığınızın iyi olması gerekir. Sigara içiyorsanız bırakınız, iyileşmeniz daha kolay olur.
Evde hazırlık: Ameliyattan sonra ev hayatı kolay ve güvenli olmalıdır. Gerekli eşyalara ve yerlere ulaşmak için çok dolaşmak ve merdiven inip çıkmak gerekmemelidir. Oturma odanızı aynı zamanda yatak odanız olacak şekilde düzenleyin.Yürürken ayağınıza takılabilecek eşyaları, elektrik kordonlarını kaldırın. Ev içi ulaşımı güvenli ve rahat hale getirin.
Yardım İçin Önlemler: Ameliyat olup eve geldikten sonra birkaç hafta çarşıya çıkamayacaksınız, araba kullanamayacaksınız; alışveriş için birilerine ihtiyacınız olacak. Eğer yalnız yaşıyorsanız birilerinin size bakmak üzere eve yarleşmesi gerekir. Ameliyat olmadan bunu da ayarlamalısınız.
Doktor ile son görüşme: Ameliyat kararı alındıktan sonra doktorunuz son defa sizi görür ve anestezi alacağınız için EKG, akciğer filmi çektirir ve kan ve idrar tetkikleri yaptırır. Böylece hangi tip anestezi almanız daha uygun olur belirlenmeye çalışılır. Şeker hastalığı, yüksek tansiyon ve geçirmiş olduğunuz ameliyatlar varsa bunları doktorunuz bilmek ister.
Doktorunuza kullandığınız ilaçları da söylemelisiniz. Bunlardan bazısını ameliyattan önce kesmek gerekir. Diş sağlığınızın da iyi olması sağlanır. Unutmayın ki dişinizdeki bir iltihap ameliyat sonrası protezli dizinize atlayabilir. Ameliyat esnasında ve sonrasında kanama olacağı için önceden kendi gurubunuzdan kanlar temin olmalıdır.
Total Diz Protezi Ameliyatı
Ameliyattan birkaç gün önceden hastaneye yatmalısınız. Bu süre içerisinde tıbbi olarak ameliyata hazırlanırsınız. Anestezi doktoru da sizi görür ve muayene eder. Sizin için uygun olan anestezi şeklini belirler. Ameliyat öncesi rahat olmaya çalışın. Endişe etmekte haklı olabilirsiniz; büyük bir ameliyat olacaksınız ama unutmayın ki bu ameliyatın sonunda çok şey elde edeceksiniz.
Ameliyat hazırlığı: Ameliyattan önce yemeği ve içmeği kesmelisiniz. Bunun saati size söylenecektir. Ameliyat sabahı nabzınız, kan basıncınız ateşiniz ölçülür. Ameliyat esnasında gerekli ilaçları ve sıvıları vermek için damarınıza kanül takılır.
Risk ve komplikasyonlar: Diğer ameliyatlarda olduğu gibi total diz protezi ameliyatının da bazı riskleri ve komplikasyonları vardır. Bunlar şunlardır: Anestezi reaksiyonları, damar içi pıhtı oluşumu, iltihaplanma, dize yakın bölgelerde damar ve sinir yaralanmaları, diz kapağı çıkıkları.
Ameliyatın Yapılması: Ameliyat ekibi hazır olunca hasta ameliyat odasına alınır ve anestezi verilir. Anestezi hastayı tam uyutur ve ağrı duymamasını sağlar. Belden iğne yapılıp bacaklar hissiz hale de getirilebilir. Ameliyat, dizin ön kısmına yapılacak bir kesi ile başlar. Diz eklemi açıldıktan sonra uyluk ve bacak kemiğinin bir birlerine bakan uçları proteze uyum sağlayacak şekilde kesilir. Bu uçlara protez takılır. Protez takıldıktan sonra kesi dikilerek yara kapatılır.
Ayılma Odası: Ameliyat bitince ayılma hasta ayılma odasına alınır. Burada yakın olrak takip edilir. Ameliyat bölgesinde biriken kanın dışarı alınması için dizine bir boşaltıcı kanül; ayrıca, mesanesine de bir tüp takılmıştır. Anestezinin etkisi geçmeden ağrı kesici ilaçlar başlanır.
Hastane Bakımı
Hasta ayıldıktan sonra odasına taşınır. Artık hastanın yakınları ile hasta görüşebilir. Bu sırada bir miktar ağrı olabilir. Ağrının giderilmesi için bir takım önlemler alınır. Ameliyattan hemen sonra diz hareketlerine ve egzersizlerine başlanır.
Ameliyat günü hasta yakından izlenir. Ertesi günden itibaren hastanın dizi CPM adı verilen makineye bağlanır ve dizin bükülmesi bu makine ile sağlanır. Kan pıhtılaşmasını önlemek için verilen ilaçlara ek olarak hastaya özel çoraplar giydirilir.
Ameliyat ağrısının giderilmesi için damardan ve ağızdan ilaçlar verilir. Bazen de bele takılan bir kanül aracılığı ile ilaç omurilik boşluğuna gönderilir. Hasta kontrollü aneljezi yönteminden de faydalanılır. Bu yöntemde, hasta ağrı hissedince düğmeye basarak ilacını damardan kendisi verebilir. Bu yöntemlerle iyileşme süresinin ağrısız geçirilmesi sağlanır.
Hastanede kaldığınız süre içerisinde normal yaşantınıza nasıl döneceğiniz size öğretilir. Diz kaslarınızı nasıl kuvvetlendireceğiniz, nasıl yürüyeceğiniz, dizinizi nasıl kullanacağınız size gösterilir. Fizyoterapist eşliğinde egzersizlere başlarsınız.
Kasları güçlendirme: Fizik tedavi programınız basit egzersizlerle başlar. Bacağınızın kan akımını nasıl hızlandıracağınız ve şişliği nasıl azaltacağınız size gösterilir. Uyluğun ön kısmındaki kasın (kuadrisps) güçlendirilmesi gerekir. Bu kas güçlü olursa ekleminizi stabil kılar ve yeni dizinizle ağrısız yürümenizi sağlar.
Yeniden yürüme: Ameliyatı takip eden gün hasta yürümeye başlayabilir. İlk günler yürüteç yardımı ile yürütülür. Hastaya bir fizyoterapist veya bir yardımcı eşlik eder. Ameliyatlı bacağa ne kadar yük bindireceği hastaya öğretilir. Daha sonraki günlerde hasta yürüyeç yardımı ile tek başına yürüyebilir.
İyileşme Dönemi
Evde veya hastanede iyileşme süresi içerisinde yeni dizin korunması gerekir. Bunun için, kasları güçlendirecek ve diz hareketlerinin artıracak egzersizlere devam edilir. İlk günler riskli hareketlerden kaçınılmalıdır. Norma aktivitelere yavaş yavaş dönülmelidir. İlk günlerde diz hareketleri bir miktar kısıtlı olabilir, zamanla bu kısıtlılık azalır.
Kas gücünün artırılması: Güçlü kaslar dize binen yükleri azaltır, böylece protez daha uzun süre dayanır.
Artroskopi eklem içindeki problemleri gösteren, ortopedi uzmanlarınca teşhis ve tedavi amacıyla kullanılan cerrahi bir yöntemdir. Kelime anlamı eklem içine bakmaktır.
Artroskopi yapacak doktor önce ciltte küçük bir delik açar; kurşun kalem kalınlığında ve içinde mercek ve ışık sistemi bulunan aleti bu delikten eklem içrisine yerleştirir. Bu aletten işık çıkar ve eklem içinin görüntüsü bu alet aracılığı ile TV ekranına yansıtılır. Böylece eklem içini görmek için büyük bir yara açmaya gerek kalmaz.
Eklem içinin durumu kamera aracılığı ile incelenir. Kıkırdak, bağ, menisküs gibi oluşumların durumu hakkında bilgi edinilir. Doktor bu görüntülere bakarak ilave bir işlem gerekip gerekmediğine karar verir. Gerekiyorsa ameliyatlar bu kamera aracılığı ile yapılır.
Artroskopi Niçin Gereklidir?
Eklem ağrılarında teşhis iyi bir tıbbi hikaye, fizik muayene ve röntgen ile konulur. Bunlara ilave olarak MR ve tomografiye de ihtiyaç olabilir. Artroskopi son teşhis için gereklidir. En doğru teşhis artroskopi ile konur.
Hastalıklar ve yaralanmalar kemiklerde, kıkırdakta, eklem bağlarında, kas ve tendonlarda hasarlara neden olabilir. Artroskopi ile bu hasarlar tespit edilir. Artroskopi ile teşhis edilen durumlar şunlardır:
* İnflamasyon. Sinovit: Diz, omuz, dirsek, el bileği ve ayak bileğindeki eklem zarlarının iltihabı
* Yaralanma
Diz: Menisküs yırtıkları, kıkırdak hasarları, bağ yırtıkları
Omuz: Tendon kopmaları, sıkışma sendromu, tekrarlayan çıkıklar
* Artiritler ve Kıkırdak Aşınmaları
* Serbest Cisimler
Bütün eklemlerin içini artroskop ile incelemek mümkündür ama artroskop en sık diz eklemi ve daha sonra da omuz, dirsek, ayak bileği ve el bileği için kullanılır.
Artroskopi Nasıl Yapılır?
Artroskopi açık ameliyatlara göre çok daha kolaylıkla yapılan bir işlemdir. Ama bu işlem için de ameliyathane, özel aletler ve anestezi gerekir. İşlem, genel, spinal (belden yapılan iğne) veya lokal uyuşturucu ile ağrısız bir şekilde yapılır.
Bir santimetre uzunluğunda bir kaç cilt kesisi yapılır. Bu deliklerden artroskop ve diğer ameliyat aletleri eklem içerisine yerleştirilir.
Artroskopi özellikle teşhis için çok faydalıdır. Teşhis konulduktan sonra aynı anda tedavi de yapılır. Mesela, menisküs yırtıkları artroskopi ile kolaylıkla teşhis ve tedavi edilir.
Bazı eklem hastalıları (artritler) bu yöntemle tedavi edilir. Özellikle kıkırdak aşınması ile birlikte ve halk arasında “kireçlenme” olarak bilinen hastalığın tedavisinde bu yöntem faydalı olabilir.
Artroskopiden sonra ameliyat bölgesi bir bandaj ile sarılır. Ameliyat sonrası, o gün veya ertesi gün hasta eve gidebilir. Çoğunun ağrı kesiciye ihtiyacı olmaz.
Hekim, eve giderken hastaya hangi aktivitelerin yapılmaması gerektiğini söyler ve yapılması gerekli egzersizleri tarif eder. Kontrol muayenesinde ise dikişler alınır. Rehabilitasyon programına devam edilir.
Ameliyattan sonra tam olarak düzelinceye kadar geçecek süre problemin ve yapılan işlemin ne olduğuna bağlıdır. Artroskopi esnasında, hekim hastalığın veya yaralanmanın sadece artroskopi ile tedavi edilemeyeceğine karar verip açık ameliyata geçebilir veya daha sonra hasta ile durumu tartışarak bir başka zaman bu açık ameliyatı yapabilir.
.jpg)
Diz eklemi ve artroskopi.
Artroskopi Sonrası
Ameliyat sargıları ertesi gün çıkarılır. Küçük yaralara pansuman yapılır. Artroskopi yapmak için açılan delikler birkaç gün içerisinde iyileşir.
Açılan deliklerin küçük olmasına ve artroskopi sonrası pek fazla ağrı olmamasına rağmen tam düzelme birkaç hafta alır. Düzelmenin erken olması ve bazı fonksiyonların yeniden kazandırılması için bazı egzersizlerin yapılması gerekir.
Problem çok ciddi değilse, hasta öğrenci ise, okuluna veya çalışan biri ise, iş yerine birkaç gün sonra gidebilir. Sporcular eğer fizik kondisyonları yeterli hale gelirse 4-6 hafta sonra spora dönebilir.
Yalnız şunun bilinmesi gerekir ki, artroskopi yapılan insanların problemleri ve artroskopi öncesi durumları birbirlerinden farklı olabilir. Dolayısıyla, hastaların düzelme süreleri de birbirinin aynısı olamaz.
